Θέατρο, υβρίδια και το τέλος της αθωότητας

Στη βιολογία υβρίδιο είναι ο οργανισμός που παράγεται από τη διασταύρωση δύο γενετικά διαφορετικών στοιχείων/μορφών. Στις πολιτιστικές σπουδές, το υβρίδιο επίσης προκύπτει από τη διασταύρωση ή συνεύρεση  δύο διαφορετικών πολιτισμών, ειδών, υλικών κατασκευής κ.λπ. Το πιο σημαντικό με ένα υβρίδιο είναι ότι ακυρώνει οποιαδήποτε διεκδίκηση ιεραρχικής καθαρότητας.
Δεδομένης της πολλαπλής κωδικοποίησής του, δεν λύνει διαφορές ούτε εντάσεις ανάμεσα σε κουλτούρες ή καλλιτεχνικά είδη. Δεν νοσταλγεί ρίζες ή εδάφη. Είναι αμφίσημο, αντ-ουσιοκρατικό, «ακάθαρτο», ατίθασο, άπιαστο (γι’ αυτό και όχι ιδιαίτερα αγαπητό στις εξουσίες). Το συναντούμε παντού: στην αρχιτεκτονική, στη μαγειρική, στη μόδα και, βεβαίως, στο θέατρο, όπου ολοένα αυξάνεται ο αριθμός των υβριδικών προτάσεων, δηλ. των παραστάσεων εκείνων που υλοποιούνται σε χώρους τυχαίους ή ανοργάνωτους (όπως ένα δρώμενο σε κάποιο μπαρ, μια εγκατάσταση σε ένα εργοστάσιο κ.λπ) ή βασίζονται σε κείμενα που η παραδοσιακή θεατρολογία δεν θα ονόμαζε «θεατρικά» (λ.χ. ποιήματα, μυθιστορήματα, συνεντεύξεις, φιλοσοφικές πραγματείες κ.ο.κ --βλ. περιπτώσεις Βιζυηνού, Παπαδιαμάντη, Καζαντζάκη, Ταχτσή, Πλαθ, Κινγκ, Ντίκινσον, Μπένγιαμιν, Θουκυδίδη, Πλάτωνα). Ενώ όμως υπάρχει η διάθεση εκ μέρους των καλλιτεχνών μας να  δοκιμάσουν τις αντοχές και την καθαρότητα των θεατρικών τους εργαλείων, δεν τους έχουμε δει ακόμη να ασχολούνται πιο συστηματικά και με τις σχέσεις σώματος/τεχνολογίας, στο βαθμό τουλάχιστον που ασχολούνται οι συνάδελφοί τους στο εξωτερικό (κάποια οικεία ονόματα: Fura dels Baus, Bob Wilson, Guy Gassiers, Wooster Group κ.λπ)., παρ’ όλο που πρόκειται για ένα πεδίο με ειδικό ενδιαφέρον, υπό την έννοια ότι ο τεχνοπολιτισμός δεν έχει εισβάλει μόνο στο χώρο και στο σώμα των κειμένων, αλλά κυρίως στο ανθρώπινο σώμα, το οποίο, αφού πρώτα διέλυσε, ανέλαβε εργολαβικά τη συντήρησή του μέσα από δίαιτες, φαρμακευτικά σκευάσματα, αισθητικές επεμβάσεις, γυμναστήρια, εγχειρήσεις κ.λπ και παράλληλα άρχισε να εξωτερικεύει τις λειτουργίες των οργάνων του: οι υπολογιστές στη θέση της μνήμης, οι γονιμοποιήσεις in vitro στη θέση της μήτρας κ.ο.κ. Κάπως έτσι το σώμα άρχισε να εξαφανίζεται μέσα σε ένα καλειδοσκόπιο από σημεία˙ σώμα χωρίς όργανα, κατά τους Γκαταρί/Ντελύζ. Κοινώς, ένα σώμα-cyborg (βλ. Blade Runner, Robocop, The Terminator), ένα υβρίδιο, στην επιφάνεια του οποίου σύγχρονοι καλλιτέχνες κυριολεκτικά «εγγράφουν» τις προτάσεις τους. Η Γαλλίδα Ορλάν, λ.χ., μέσα από συνεχείς πλαστικές εγχειρήσεις σχολιάζει τις σχέσεις σώματος, ομορφιάς και τεχνολογίας. Σε ανάλογο μήκος κύματος και η εξίσου ακραία στις επιλογές της Αμπράμοβιτς (είδαμε μέρος της δουλειάς της σε έκθεση στην Αθήνα πέρυσι), όπως και ο επίσης γνώριμός μας Γιαν Φαμπρ (στο Παλλάς το καλοκαίρι) και ο Γκομέθ-Πένια (πέρυσι την άνοιξη στη Θεσσαλονίκη).

O πολιτισμός οδεύει ολοταχώς προς ένα μετα-ανθρώπινο σώμα, ένα υβριδικό συνονθύλευμα διαρκώς υπό κατασκευή. Οι πιο ένθερμοι θιασώτες του χώρου μιλούν για μια εξέλιξη απελευθερωτική που καταλύει ιεραρχίες και ρόλους. Όπως ενδεικτικά λέει η γνωστή θεωρητικός του κυβερνοχώρου, Ντ. Χάραγουεη, «Καλύτερα cyborg παρά θεά». Είναι όμως και άλλοι που βλέπουν στις εξελίξεις το οριστικό τέλος του ουμανισμού. Το θέμα είναι ότι, ως έχουν τα πράγματα, καμία ταυτότητα δεν μπορεί πια να παρακάμψει τον τεχνοπολιτισμό. Όπως και καμί τέχνη. Η μεταβιομηχανική κοινωνία έχει δημιουργήσει νέες κειμενικότητες με τα δικά τους επικοινωνιακά δεδομένα. Και ένας ζωντανός οργανισμός, όπως το θέατρο, δεν μπορεί να παραμείνει απαθής, πολλώ δε μάλλον καθαρός. Για να συνεχίσει να μετεξελίσσεται και να επικοινωνεί, είναι υποχρεωμένος να ανανεώνει τους υβριδικούς τρόπους διασταύρωσης και συγκατοίκησής του με το περιβάλλον. Το ότι σήμερα παρατηρείται μια επιστροφή  στον ερασιτέχνη ηθοποιό και μια έμφαση στην εμπλοκή του απροετοίμαστου θεατή στα δρώμενα (το βλέπουμε συχνά στο διαδραστικό θέατρο, στο θέατρο ομάδων όπως οι Ρίμινι Προτοκόλ κ.λπ) είναι μια αγωνιώδης όσο και μάταιη αναζήτηση μιας προ πολλού χαμένης αθωότητας.

7/2/2010