Συνεχίζεται και φέτος η εντυπωσιακή
στροφή του θεάτρου μας σε εγχώρια έργα, θέματα και παραδόσεις. Kάποιοι μιλούν για αναγέννηση, άλλοι για
περίεργη εσωστρέφεια. Στο μυαλό μου, ούτε το ένα συμβαίνει ούτε το άλλο. Ούτε
πρόκειται για κάποια ελληνική ιδιαιτερότητα –ανάλογες τάσεις παρατηρούνται στις
περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Πιο πολύ το βλέπω ως αντίδραση των εθνικών
θεάτρων στις νεφελώδεις σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί με το ευρωπαϊκό
οικοδόμημα.
Χρόνια
τώρα ζητούμε από τους ανθρώπους του θεάτρου μας να γίνουν πιο εξωστρεφείς, δηλαδή, πιο «Ευρωπαίοι»,
χωρίς ωστόσο να έχουμε ξεκαθαρίσει
πώς εννοούμε αυτή την Ευρώπη. Γιατί, εδώ και κάποιες δεκαετίες, η Γηραιά
Ήπειρος έχει πάψει να είναι απλώς θέμα γεωγραφίας. Η Ένωση την έχει μετατρέψει
σε ένα τεράστιο πολιτικό πρότζεκτ και ταυτόχρονα σε ένα φιλοσοφικό γρίφο, που
έχει να κάνει με το πώς φανταζόμαστε τη ζωή χωρίς φανατισμούς, εθνικισμούς
κ.λπ. Εκείνο που ονειρεύονται οι διαχειριστές της νέας κατάστασης είναι η διαμόρφωση
ενός συμπλέγματος ανώτερο του έθνους, εντός του οποίου το έθνος θα ανακαλύψει
ξανά τον εαυτό του, έναν εαυτό μοντέρνο και συνάμα παλιό. Αυτό, βέβαια, πιο
πολύ στα χαρτιά, τουλάχιστον για την ώρα. Γιατί, αν κρίνει κανείς από το
θέατρο, η συνεχής μετατόπιση ορίων και εννοιών πιο πολύ αποπροσανατολίζει και
πονοκεφαλιάζει παρά εμπνέει τους καλλιτέχνες. Μικρή απόδειξη είναι και το
γεγονός ότι, αυτή τη στιγμή έχουμε ελάχιστα έργα που να αφορούν ή να σχολιάζουν
με κάποια επάρκεια τη νέα κατάσταση. Ακόμη μνημονεύουμε το Mnemonic (Theatre de Complicite—το είδαμε και στο ΚΘΒΕ), γιατί ήταν κάτι το
ιδιαίτερο. Για τον ίδιο λόγο χειροκροτήσαμε τους Rimini Protokol το 2006 στη Θεσσαλονίκη, το 2008
και 2009 στο Φεστιβάλ Αθηνών και εκθειάσαμε το διαπολιτισμικό εύρος της
σκηνοθεσίας του Καστελούτσι στη «δαντική» του τριλογία και του Μαρμαρινού στο
«Πεθαίνω σαν χώρα» (Φ.Α 2008, 2009).
Από
την άλλη, βέβαια, θα ήταν λάθος να εκλάβουμε αυτή τη δυστοκία ως απόδειξη ότι η νέα Ευρώπη στέρεψε από
ικανούς καλλιτέχνες ή ότι δεν νοιάζεται να στηρίξει τις επιλογές της. Ασφαλώς
διαθέτει σπουδαίους καλλιτέχνες και ασφαλώς αγωνιά για την ταυτότητά της, όπως
αγωνιά και για τα θέατρά της και τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν στην
επιτυχή ολοκλήρωση αυτού του μεγαλεπήβολου οράματος. Βεβαίως επιδιώκει τη
συνδημιουργία και τη γόνιμη συνεργασία. Και σε αυτό άλλωστε αποσκοπούν
ευρωπαϊκά δίκτυα, όπως η Ένωση Ευρωπαϊκών Θεάτρων (μέλος της οποίας είναι και
το ΚΘΒΕ), σκοπός της οποίας είναι η διεθνής προβολή του κορυφαίου ευρωπαϊκού
θεάτρου τέχνης κάθε έθνους. Η ελπίδα των δικτύων είναι να γεννηθεί ένα νέο
ευρωπαϊκό θέατρο μέσα από τις ανταλλαγές ιδεών, την κοινή εκπαίδευση, τις
συμπαραγωγές, τις αλληλοεπιδράσεις κ.λπ., έτσι ώστε, όταν θα αναφερόμαστε πια
στο θέατρο της Ενωμένης Ευρώπης, να λαμβάνουμε υπόψη, εκτός από τον χώρο και
τον χρόνο δημιουργίας, και τον τρόπο έρευνας, παραγωγής και διακίνησης/προβολής
του. Με το ίδιο σκεπτικό εξηγείται και η εντυπωσιακή άνθιση των δεκάδων
φεστιβάλ (ιδίως στην περιφέρεια), μέσα από τα οποία επιχειρείται η ανάπτυξη
μιας προβληματικής και αισθητικής που να φανερώνει ανθεκτικές συγγένειες αλλά
και παραγωγικές διαφορές. Επί του παρόντος, εκείνο που δυσκολεύει τα πράγματα,
όπως είπα, είναι το γεγονός ότι η ευρωπαϊκή πραγματικότητα, χωρίς τα γνώριμα,
τα σταθερά της περιγράμματα, αλλάζει με τέτοια ταχύτητα που τα θέατρα των
κρατών-μελών αδυνατούν να παρακολουθήσουν και, πολύ περισσότερο, να σχολιάσουν.
Προφανώς και δεν πρόκειται να τα παρατήσουν. Άλλοτε πιο διστακτικά άλλοτε πιο
επιθετικά, αγχωμένα ή μπερδεμένα, θα συνεχίσουν να ψάχνουν την Ευρώπη τους.
Όταν κάποια στιγμή τη βρουν, είμαι βέβαιος ότι θα δώσουν και την απάντηση στο
ερώτημα των θεατρολόγων: πώς γράφουμε ή κάνουμε θέατρο μετά τον Μπέκετ;
8/11/09
