Μπορεί η πολυδιαφημισμένη ενσάρκωση του πρωταγωνιστικού
ρόλου από άνδρα ηθοποιό (εν προκειμένω το Γιώργο Κιμούλη) να ιντριγκάρει, όμως
δεν είναι κάτι καινούριο ή ασυνήθιστο. Να θυμίσω την πάγια πρακτική στην αρχαία
Ελλάδα, όπου όλους τους γυναικείους ρόλους τους ερμήνευαν άνδρες. Να θυμίσω
επίσης την εξίσου πάγια και παρόμοια πρακτική της αναγεννησιακής Ευρώπης.
Όσο
για την Κίνα, την Ιαπωνία (μεταξύ πολλών άλλων ασιατικών χωρών) εξακολουθεί η
ίδια παράδοση, τους γυναικείους ρόλους να τους ερμηνεύουν άνδρες. Και μιας και
μιλάμε για Άπω Ανατολή, να θυμίσω την επίσκεψη στη χώρα μας το 1983 στο
Λυκαβητό και την αμέσως επόμενη χρονιά στο Ηρώδειο, του γνωστού θιάσου
«Τόχο» και μάλιστα με τη «Μήδεια», σε σκηνοθεσία του Γιουκίο Νιναγκάουα και
πρωταγωνιστή τον Μικιτζίρο Χίρα στον επώνυμο ρόλο. Είχε γίνει το «έλα να δεις».
Εάν υπάρχει κάτι σχετικά καινούριο
στο εγχείρημα του Κιμούλη, τουλάχιστο στα καθ’ ημάς, είναι το γεγονός ότι ένας
άνδρας ηθοποιός ερμηνεύει ένα σοβαρό γυναικείο ρόλο. Και λέω σοβαρό, γιατί στις
αριστοφανικές κωμωδίες είναι δεδομένο πολλούς γυναικείους ρόλους να τους ερμηνεύουν
άνδρες ηθοποιοί, αναδεικνύοντας έτσι και την παιγνιώδη φύση του θεάτρου, τη
δυναμική των μεταμφιέσεων, τη δυναμική της σκηνικής απάτης και ψευδαίσθησης
(ιλουζιόν) κ.λπ. Αυτή η διάσταση δεν μπαίνει στη «Μήδεια» που είδαμε στην Επίδαυρο
και στο Θέατρο Δάσους (Θεσσαλονίκη). Όπως
σχολιάζει ο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος, ο
οποίος υπογράφει για δεύτερη φορά τη σκηνοθεσία του έργου, δώδεκα χρόνια μετά την παρουσίασή του
από το «Αμφι-Θέατρο» πάλι στην Επίδαυρο (2001), με τη Λήδα Τασοπούλου στον
ομώνυμο ρόλο, «Πρόκειται για ένα
εγχείρημα που στηρίζεται “μορφολογικά” σε κάποιες αρχές των παραστάσεων της
αρχαιότητας: ανδρική παρουσία σε όλους τους ρόλους (και στον Χορό) και μάσκες.
Ασφαλώς τα τεκμήρια αυτά λειτουργούν εντελώς διαφορετικά σήμερα».
Η άνθρωπος
Αντιλαμβάνομαι
το σκεπτικό τόσο του Κιμούλη όσο και της σκηνοθεσίας για το πανανθρώπινο του
δράματος, την ταύτιση της Μήδειας με την άφυλη Φύση που τιμωρεί την (ανδρική) αλαζονεία και την έπαρση. Αντιλαμβάνομαι,
επίσης, τη σύγκρουση ανατολικής φιλοσοφίας και δυτικού λογοκεντρισμού και
ορθολογισμού. Ωστόσο, κάποιες από τις ενστάσεις μου παραμένουν. Και η
αιτιολογία απλή: πιστεύω πως ο λόγος και τα πάθη που εκπηγάζουν απ’ αυτόν έχουν
φύλο. Σίγουρα αφορούν «τον Άνθρωπο», μόνο που εν προκειμένω είναι «η άνθρωπος» (δανείζομαι
τη λέξη από το ποίημα της Ζωής Καρέλλη). Μόνο «μια άνθρωπος», θα μπορούσε να
μιλήσει και να σκεφτεί έτσι, οριακά και ανατρεπτικά. Και δεν αναφέρομαι σε
ουσιοκρατικές ερμηνείες του φύλου, που δεν τις πιστεύω. Αναφέρομαι σε σκέψεις
και πράξεις που πηγάζουν καθαρά μέσα από ένα αυστηρώς έμφυλο κοινωνικό
κατασκεύασμα (ανατολικό ή δυτικό, δεν έχει σημασία). Η Μήδεια δεν είναι μόνο
ξένη (από την «παρορμητική» Ανατολή) αλλά και γυναίκα. Και αυτή η διπλή
υπόσταση (προ)ορίζει και τη θέση της στον κόσμο, καθώς και την κοσμοθεωρία της.
Και απ’ αυτή τη θέση επιθυμεί. Και από τη στιγμή που επιθυμεί δρα. Αυτή είναι
και η ουσία του δράματος: η επιθυμία. Κι εδώ είναι γένους θηλυκού.
Η Μήδεια, η
Ηλέκτρα, η Ιφιγένεια, η Κλυταιμνήστρα είναι όλες φιγούρες εγκλωβισμένες στη λογική
του φύλου. Το ότι τις υποδύονταν τότε άνδρες ήταν, όπως είπαμε, θέμα σύμβασης
κι όχι ερμηνείας, όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Ο λόγος έχει φύλο, γιατί
όλοι μας γεννιόμαστε μέσα σ’ αυτόν και από τη στιγμή που γεννιόμαστε μέσα σ’
αυτόν μοιραία μας μιλά πριν το μιλήσουμε. Η οποιαδήποτε αποψίλωση της δυναμικής
του οδηγεί στην ουσιοκρατία.
Συντελεστές
Για να επιστρέψω
στην παράσταση. Σίγουρα θα ήταν γελοίο ένας άνδρας ηθοποιός να καμώνεται τη
Μήδεια με τα γνώριμα αδερφίστικα και γυναικουλίστικα λιλιά. Και πολύ καλά
έπραξε ο έμπειρος Ευαγγελάτος και άφησε να βγει όλο το αρσενικό στοιχείο στη
φωνή και στην κίνηση του πρωταγωνιστή. Στόχευσε
σε μια ορθολογική, λιτή και καθαρή παράσταση, χωρίς εντυπωσιασμούς, δηθενιές και
φλυαρίες, σε μια Μήδεια «δωρική», έχοντας
ως εκτελεστή τον Κιμούλη ο οποίος, με πορφυρό ποδήρη χιτώνα, μακριά πορτοκαλιά
χαίτη και φορώντας προσωπείο (όπως και
οι λοιποί συντελεστές —τα κοστούμια του Γ. Μετζικόφ), κατέθεσε μια ερμηνεία
συγκροτημένη, χωρίς τίποτα το περιττό, το μελοδραματικό ή το ηθογραφικό. Δεν
βίωσε αλά Στανισλάφκι το ρόλο. Πιο πολύ το μετέφερε στους γερτούς του ώμους με
μπρεχτικές διαθέσεις, θέλοντας έτσι να τον αποσπάσει από το γυναικείο σώμα και
να τον κάνει λόγο πανανθρώπινο και υπεράνω φύλων. Να το φέρει, δηλαδή, σε
ολομέτωπη σύγκρουση με τη Φύση, κάνοντας έτσι τη σύγκρουση ν’ αφορά όλους μας.
Ακόμη κι αν έχει κάποιος επιφυλάξεις σχετικά
με την «άφυλη» ανάγνωση του ρόλου, η σκηνική του ερμηνεία είχε μέγεθος και
πειθώ.
Όσο για τους υπόλοιπους συντελεστές. Βρήκα ισχνή τη
σκηνική παρουσία του Ιάσωνα του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου. Ο Κρέοντας του Τάσου
Νούσια μου φάνηκε αχρείαστα πομπώδης και επιφανειακός. Οι Μάνος Βακούσης (Τροφός), Δημήτρης Παπανικολάου (Αιγαίας) και Νίκος
Αναστασόπουλο (Παιδαγωγό) Νικόλας Παπαγιάννης (Αγγελιοφόρος) στη θέση τους χωρίς
λάθη, αλλά και χωρίς κάτι το ιδιαίτερο.
Ο Γιώργος Πάτσας κατασκεύασε ένα επικλινές κουτί-δώμα,
διακοσμημένο με την ασπρόμαυρη φωτογραφία λεπτομέρειας αρχαίου μαρμάρινου
συμπλέγματος, με ένα μικρό παιδί που κρύβεται στα πόδια ενηλίκων. Η μοναδική
εικόνα (μαζί με τις ηχογραφημένες φωνούλες) που μας θύμιζαν την παρουσία
παιδιών στο έργο. Να σημειώσουμε ακόμη την απουσία χορογράφου από τη διδασκαλία
του Χορού (με μαύρο μανδύα και κίτρινο φόρεμα). Η μουσική του Θάνου
Μικρούτσικου γοητευτική.
Συμπέρασμα: μια παράσταση συνεπής και πειστική σ’ αυτό που είχε
θέσει ως στόχο να πετύχει.
4/08/1213
