Aπό την ποιητική του μοντέρνου στην ποιητική του μεταμοντέρνου: εμπλουτισμένος πίνακας

Ποιητική του μοντέρνου	Ποιητική του μεταμοντέρνου
ΠΡΩΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ	ΠΡΩΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Πώς ερμηνεύω τον κόσμο όπου συμμετέχω; Και τι είμαι μέσα σ’ αυτόν;	Τι κόσμος είναι αυτός; Τι μπορεί να γίνει; Ποιος από τους εαυτούς μου συμμετέχει;
Τι είναι πραγματικό; Ρεαλισμός-Νατουραλισμός	Τι είναι πραγματικό; Αντινατουραλισμός/Φαντασία
Πώς γνωρίζω; Αντικειμενικότητα. Λογική & εμπειρία	Πώς γνωρίζω; Κοινωνική υποκειμενικότητα
Ποιος είμαι; Tabula rasa/Φύση/Επιλογή/Βεβαιότητα	Ποιος είμαι; Κοινωνικός ντετερμινισμός/Σύγκρουση ομάδων
Πώς πρέπει να ζήσω; Ατομικισμός/διαφορά	Πώς πρέπει να ζήσω; Oμαδικότητα/Ισότητα φύλων/φυλών
ΕΜΦΑΣΗ:	ΕΜΦΑΣΗ:
Οικονομία	Κουλτούρα
Καπιταλισμός	Ύστερος καπιταλισμός
Παραγωγή	Κατανάλωση
Γνώση	Επικοινωνία
Επιστήμες	Ουμανισμός
Μετακίνηση από την αξία χρήσης στην αξία ανταλλαγής	Μετακίνηση από την αξία ανταλλαγής στην αξία σημείων
Μηχανική τεχνολογία	Ψηφιακή τεχνολογία
φαλλοκεντρισμός	φεμινισμός
Οριενταλισμός/αποικιοκρατισμός	αντι-αποικιοκρατισμός
Ιστορία: προοδευτική	Παγκοσμιοποίηση
Ιστορία: συμπαγής	Πολυπολιτισμός/Παγκοσμιοποίηση
Η μεγάλη αφήγηση (master narrative) μέσω της επιστήμης/τεχνολογίας	Σκεπτικισμός, απορία / Ιστορία ένας μύθος/κατασκευή / Ιστορία με ρωγμές / Θρησκείες της Νέας εποχής
ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ	ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ
Έργο—μοναδικό. Συγκεκριμένο.	Κείμενο=Διακείμενο. Corpus θραυσμάτων
Συγγραφικά δικαιώματα—δεδομένα.	Συγγραφέας=(Ανα)δημιουργός/Bricoleur/Auteur
Συγγραφέας/δημιουργός—αμετακίνητο δεδομένο	Θάνατος του συγγραφέα = γέννηση του αναγνώστη/δέκτη = παραγωγού
Θέατρο (έργο, παράσταση) = Το τελικό παράγωγο (κλειστή διαδικασία).	Μεταθέατρο = Θέατρο ως (ανοικτή) διαδικασία
Πρωτεύουσες πηγές	Δευτερεύουσες πηγές/χωρίς αφετηρίες
Καταβολές/αφετηρίες	Παλίμψηστο παρελθόντων, παρόντων και μελλοντικών ιχνών / Παστίς (pastiche): μείξη και υιοθέτηση μορφών / Ελεγχόμενη αταξία
Κληρονομιά/Παρελθόν	Κληρονομιά =τράπεζα μνήμης που μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί
	Το σοκ που προκαλεί το παλιό μέσα από ένα καινούριο ανακάτεμα
	Συμμετοχή στο ασυνάρτητο τοπίο  της κουλτούρας
Παραδειγματικό	Συνταγματικό
Μεταφορά	Μετωνυμία
Σύμπτωμα/αποτέλεσμα	Επιθυμία
Μεταφυσική	Ειρωνεία
Γείωση, ομαλή (δια)ρύθμιση	Προβολή λέξεων, χαρακτήρων, δράσεων μέσα από την επίδειξη, τις απότομες διακοπές, τις ρήξεις
Ψευδοεικόνα μη διαμεσολάβησης	Τα σημεία ως σημεία
Γενεαλογική καθαρότητα: παραγωγή	Υβριδικότητα (μείξη ειδών): ανα-παραγωγή
Λογοτεχνία-Αλήθεια	Επιτελεστικότητα (περφόρμανς)
Καινοτομία: ακύρωση του προσφύματος «ανα»	Απολαυστική επαναληπτικότητα
	Ο θρίαμβος του «ανα»: ανα-κατασκευάζω, ανα-μειγνύω, ανα-τυπώνω. Remix, remake
Διάκριση υψηλού-λαϊκού	Ακύρωση διάκρισης υψηλού-λαϊκού
Αριστουργήματα (ξεχωριστά και υπεράνω)	Τέλος αριστουργημάτων μέσα από την προσάρτηση λαϊκών μορφών  έκφρασης (τηλεόραση, κινηματογράφος, καρτούν, pulp fiction, Τύπος, καθημερινά καταναλωτικά αγαθά  κ.λπ)
Αντι-λαϊκότητα	POP: παροδική, αναλώσιμη, χαμηλό κόστος, νέα, έξυπνη, σέξι, παιγνιώδης, φανταχτερή, αποενοχοποιημένη
Αντι-εμπορικότητα
Αντι-pop
Σοβαρότητα
ΔΟΜΗ
Ιεραρχία (ελεγχόμενο παιχνίδι σημαινόντων)	Διασπορά=ελεύθερο παιχνίδι σημαινόντων
Ενότητα	Διαφορά—αυθαίρετες ή σκόπιμες ρήξεις με τις συμβάσεις, τις προσδοκίες
Τάξη	Αντιπαραθέσεις, αντιστίξεις
Συνδυαστική λογική	Αντι-φόρμα (ανοικτή)
Εγκιβωτισμένη πληροφόρηση—ολοκληρωμένη	Ανοικτά πλαίσια, δημιουργικός αυθορμητισμός, χαλαρότητα
Οριστικό κλείσιμο Αυστηρή τοποθέτηση σημείων	Απο-εδαφικοποίηση
Ευταξία	Μεταμόρφωση
Συν-κέντρωση	Ρευστότητα, αστάθεια, αταξία
Σταθερότητα	Εκ-κέντρωση,
Διαχωρισμός σκηνών δηλωτικός κάποιας λογικής σχέσης: αρχή, μέση τέλος	Ξαφνικοί διαχωρισμοί σκηνών: αυθαίρετες (ή απρόσμενες)  αλλαγές τοποθεσίας, χρόνου κ.λπ.
	Κάθε σκηνή σε διαλογική σχέση με την προηγούμενη ή την επόμενη
Νατουραλισμός	Υπερνατουραλισμός
Αναπαράσταση	Παράσταση/Επιτέλεση/Διαμεσολάβηση
Απουσία διαμεσολάβησης	Επιτέλεση= μεταμορφώσεις
Αναπαράσταση: ορίζεται από το περιεχόμενο	Επιτέλεση: συμπτωματική (εξαρτάται από το κοινό, τη θέση, την κατάσταση, τον περφόρμερ, εδώ και τώρα)
	Παρουσία διαμεσολάβησης
	Διεύρυνση του πεδίου Η τέχνη επανα-ενσωματώνει
ΣΤΟΡΙ
Μίμηση (έργο)	Αντι-μιμητικό σύμπαν
Κλειστή φόρμα και κλειστός κόσμος (διηγητικό σύμπαν)	Ανοικτή φόρμα=Γεγονός/συμβάν /διασπορά
Πλαισιωμένη πραγματικότητα	Ενέργεια
Δεδομένο νόημα	Μη πλαισιωμένη πραγματικόητα=Μεταβαλλόμενο  νόημα
Συγκεντρωτικός κόσμος—πουθενά ρωγμές	Aνεπίδοτο νόημα
	Φυγόκεντρος κόσμος, πολυπρισματικός
	Πολυκεντρικός κόσμος—εμφανείς ρωγμές
Ομοιογένεια	Ετερογένεια/υβριδικότητα
Λογική κλειδαρότρυπας	Λογική καλειδοσκοπίου
Συγκεκριμένη ιστορική περίοδος	Έντονες στιγμές
Η ιστορία ως μια συνέχεια. Οπότε:	Πολλές μικροαφηγήσεις—ιστορική  ασυνέχεια
Ορίστε η πραγματικότητα	Επεισοδιακός κόσμος
Ορίστε η αλήθεια	Σκόρπιες πληροφορίες—ημιτελείς.
	Οπότε:
	Πού είναι η πραγματικότητα; Ποιο είναι το πραγματικό; Το αληθινό;
Απουσία της παρουσίας (εκεί και τότε)	Υλικότητα της παρουσίας (εδώ και τώρα)
Νατουραλισμός	Υπερνατουραλισμός (Hypernaturalism)
Πλαισιωμένη πληροφόρηση: όλα έχουν ήδη ειπωθεί	Σκόρπια πληροφόρηση: ρευστή, άλογη, μετακινούμενη, χαλαρά ή αυθαίρετα δομημένη
Already always—τίποτα δεν μένει να ξαναειπωθεί	Η απεραντοσύνη του κειμένου
Η περατότητα του κειμένου
Δραματική δράση	Αφηγηματική δράση
Αλληλοεξάρτηση των σημείων	Αυτονομία σημείων
Λογική κι όχι παίγνιο	Παιγνιώδης εξάρτηση
Μονίμως απών  (εκεί και τότε)	Το μόνιμο παρόν (εδώ και τώρα)
Ενιαίο δομικό σύνολο	Η κίνηση του κόσμου σαν παιχνίδι
Πληρότητα και καθαρότητα περιόδων	Συγκερασμένες ή αντικρουόμενες περίοδοι
Η ιστορία και το θέατρο ως δεδομένα (οριστικά)=μια ανακάλυψη που έχει ήδη συντελεστεί	Η παράσταση δεν είναι δεδομένη (κλειστή): μια ανακάλυψη στη διαδικασία συντέλεσης
Διάλογος καθορίζεται από την πλοκή (=κλειστός)	Θέατρο και ιστορία ως πορεία/διαδικασία (=όλα ανοι κτά)
ΧΡΟΝΟΣ
Γραμμικότητα	Μη γραμμικότητα
Βασική δομική αρχή: Αιτία-αιτιατό	Το νόημα: αποτέλεσμα  διασταύρωσης στιγμών
	Βασική δομική αρχή: Αντιπαραβολή
Χρόνος: συνεχής, δεδομένος, αντικειμενικός	Χαλαρή σύνδεση των επί μέρους
Το πραγματικό διασχίζει πραγματικά όρια	Χρόνος: Ασυνεχής, σχετικός. Υποκειμενικός, εξ ου και: η αργή ή γρήγορη κίνηση, η επαναληπτικότητα, επιτάχυνση, ταυτοχρονισμός, κολάζ, ταχύτητα (βλ  επιδράσεις ίντερνετ, βίντεο αρτ)
ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ
Ουσιοκρατικός χαρακτήρας	Αντι-ουσιοκρατικός χαρακτήρας
Οι χαρακτήρες υπάκουοι στο όλον	Οι χαρακτήρες ανυπάκουοι στο όλον
Αυτόνομος χαρακτήρας	Κερματισμένος χαρακτήρας
Σταθερός χαρακτήρας	Ρευστός χαρακτήρας
Στήριξη υποκειμενικότητας	Απώλεια υποκειμενικότητας
Χαρακτήρας: ψυχολογική και συναισθηματική ταύτιση (εσωτερικότητα): βασίζεται στην ανάγκη, στην επιθυμία, σε στόχους.	Συνεχείς  μεταμορφώσεις
Ενσωματωμένα χαρακτηριστικά: ένας χαρακτήρας	Μόνο θραύσματα
Κάθε χαρακτήρας μια συγκεκριμένη οντότητα	Εξωτερικότητα, χειρονομιακή και κινητική προβολή (επιδεξιότητα),  απουσία ψυχολογισμών
Αιτιατή σχέση ανάμεσα στον χαρακτήρα, το φύλο, την τάξη, τη γλώσσα	Αντιφατικά χαρακτηριστικά
Ο χαρακτήρας παράγει τη γλώσσα	Ο χαρακτήρας δεν είναι πια αναγνωρίσιμος
Χαρακτήρας και εσωτερικά κίνητρα	Σύγκρουση χαρακτήρων μέσα από αντίθετες ιστορικές στιγμές, είδη, στυλ κλπ.
(Ευκλείδειος λογική)	Η γλώσσα πλαισιώνει τον χαρακτήρα: αλλάζει ανάλογα με την περίσταση
Μη διαμεσολαβημένη οντότητα	Η γλώσσα η αιτία του χαρακτήρα και όχι το αποτέλεσμα (Βίτγκενταϊν)
	Η γλώσσα ως κίνητρο
	Εναλλαγές στη γλώσσα: πιο παιγνιώδης, ευφάνταστη, πρωτότυπη
	Συναντήσεις (Interfaces) ανάμεσα στον άνθρωπο και τη μηχανή
	Φαντάσματα του εαυτού, ομοιώματα
	Η μάσκα καλύπτει τον εαυτό
	Μεταμόρφωση, έλλειψη υποκειμενικότητας
ΗΘΟΠΟΙΟΣ
Ο ηθοποιός γίνεται ο χαρακτήρας
Ηθοποιός:  φορέας (Agent) του συγγραφέα ή του σκηνοθέτη	O ηθοποιός επιτελεί εκμεταλλευόμενος τη διπλή υπόσταση της παρουσίας (απουσίας) του Ο ηθοποιός ως υποκείμενο και αντικείμενο της όλης δημιουργικής διαδικασίας / Αποκαλυπτική εμφάνιση
Ένας χαρακτήρας/ρόλος για κάθε ηθοποιό	Πολλοί χαρακτήρες/ρόλοι για κάθε ηθοποιό
	Πολλαπλές ταυτότητες
	Σωματικά θραύσματα τονίζονται, αντικειμενικοποιούνται
	Το σώμα κερματίζεται
	Η φωνή ως αυτόνομο στοιχείο
	Χρήση μικροφώνων για αποστασιοποίηση: διασπορά του εαυτού (close up της φωνής χωρίς το σώμα)
Ο ηθοποιός πίσω από τον χαρακτήρα/ρόλο  (matrixed)	Ο ηθοποιός μπροστά από τον χαρακτήρα/ρόλο  (dematrixed)
Μάσκα και τεχνολογία για να φωτίσουν τον χαρακτήρα (υποβοηθητικά μέσα)	Interfaces ανάμεσα στον άνθρωπο και τις μηχανές
	Φαντάσματα του εαυτού, ομοιώματα
	Η μάσκα καλύπτει τον εαυτό: υποδηλώνει μεταμορφώσεις, έλλειψη υποκειμενικότητας
Μεταμόρφωση του άλλου (χαρακτήρας)	Μεταμόρφωση του εαυτού (ηθοποιός)
	Το σώμα ως ο τόπος αγώνων (βλ. φεμινισμός)
Ένας προνομιούχος αφηγητής (ελεγκτής της μίας αλήθειας)	Πολλοί μη προνομιούχοι αφηγητές (βλ. πολιτική της ταυτότητας, του φύλου, γένους κ.λπ). Απουσία ελεγκτή της μίας αλήθειας
Όλη η δράση γύρω από τον πρωταγωνιστή	Δεν υπάρχει (κατ’ ανάγκη) κεντρικός πρωταγωνιστής. Μπορεί να είναι και πολλοί
Ο ηθοποιός ως υποταγμένο υποκείμενο (subtextual)	Επιφανειακή κειμενικότητα
Tο σώμα ως μεταφορέας  της ιστορίας κάποιου άλλου (εξυπηρετεί τη σήμανση)	Το σώμα είναι η ιστορία (σημείο του εαυτού του)
	Είναι το κέντρο της προσοχής, ένα αυτό-σημαίνον
	Το σώμα με απόλυτους όρους
ΓΛΩΣΣΑ
Γλώσσα με λογική συνέχεια/συνέπεια (στη δημιουργία ιστοριών)	Γλώσσα χωρίς λογική συνέχεια/συνέπεια (στη δημιουργία ιστοριών)
Οι λέξεις και το νόημα αλληλένδετα	Οι λέξεις και το νόημα δεν είναι αλληλένδετα
Γλώσσα ως όλον	Γλώσσα χωρίς συνοχή
Δοκιμασμένη	Κερματισμένη
Οικεία	Θραύσματα λόγου / Καινοτόμος
Σημαίνον-σημαινόμενο	Αποξένωση λέξης και νοήματος—αυτό οδηγεί σε οπτικές, μουσικές, αυτοσχεδιαστικές, χειρονομιακές λύσεις (επαναφορά του θεάτρου ως τελετουργία)
Ο διάλογος βασισμένος στη σύγκρουση (αντίθετες θέσεις)	Ο διάλογος προωθεί τη σύγκρουση έμμεσα
Οι σκηνές είναι σύμπτωμα καταστάσεων, πιστεύω κ.λπ.	Οι σκηνές είναι (συχνά) αυθαίρετες επιλογές
Η γλώσσα (η λέξη) σαν μέρος του συστήματος	Η γλώσσα (η λέξη) σαν ένα ελεύθερο στοιχείο
	Πρωτεϊκότητα
	Ελεύθεροι συσχετισμοί
Η γλώσσα σαν το εργαλείο του δράματος	Η γλώσσα ως υλικό του δράματος/συμβάντος
Η γλώσσα παράγει τις ιστορίες	Η γλώσσα παράγει τις εικόνες
Η γλώσσα ως νόημα	Η γλώσσα ως σημείο (ή ήχος) αντικείμενο
Συμβατική σύνταξη	Μη συμβατική σύνταξη
Τοπία (δράσης)	Τοπία γλώσσας
Οι λέξεις έχουν ιστορία	Οι λέξεις ιστορικοποιούνται
Η χειρονομία εξαρτάται από τη γλώσσα	Αυτόνομη χειρονομία
Η γλώσσα αντανακλά την κουλτούρα	Η γλώσσα είναι το αντίπαλο δέος της κουλτούρας
Μονολογικό έργο: ο χαρακτήρας είναι ήδη προσδιορισμένος από το ψυχολογικό του προφίλ	Διαλογικό: οι χαρακτήρες διαμορφώνονται, χαράσσονται από τη γλώσσα
Χαρακτήρας και διάλογος συγκλίνουν	Πολυφωνικότητα (πολλαπλές στρατηγικές ομιλίας)
Η γλώσσα σχετίζεται με την εργασία, την τάξη, την ηλικία κ.λπ.	Παιγνιώδης σχέση
Το νόημα των πραγμάτων	Η υλικότητα των πραγμάτων
Η αληθοφανής αναπαράσταση	Η επιτέλεση της παρουσίας
Ο άλλος κόσμος (εκεί και τότε)	Αυτός ο κόσμος (εδώ και τώρα)
Ο πόνος ως αναπαράσταση	Ο πόνος της αναπαράστασης
Η σκέψη προηγείται της χειρονομίας	Η χειρονομία προηγείται της σκέψης
	Η χειρονομία προηγείται της γλώσσας
	Η χειρονομία προηγείται της γνώσης
Θέατρο σαν μύθος	Το θέατρο του κοινωνικού και του πραγματικού
ΚΟΙΝΟ
Το κοινό ως παθητικοί δέκτες/θεατές	Το κοινό ως μάρτυρες, δυναμικές παρουσίες
Αναγνώστες	Παραναγνώστες
Mορφωμένο	Μαζικό
Ισχυρή μειονότητα ελέγχει	Πολλές μειονότητες
Πρόσληψη: θερμή, ολοκληρωτική, τελική	Πρόσληψη: cool, ανοικτή, αποστασιοποιημένη.
Ο δέκτης νιώθει «σαν στο σπίτι του».	Ο δέκτης δεν νιώθει σαν στο σπίτι του
Η πολιτική του μύθου/της αναπαράστασης:	Η πολιτική της πρόσληψης:
Τι σημαίνει;	Το νόημα αντικείμενο διαπραγμάτευσης τη στιγμή της πρόσληψης
	Μεταμορφωτική πολιτική της κατανόησης/πρόσληψης
ΕΑΥΤΟΣ
Ρομαντικό ιδεώδες: ιδιοφυία, ατομικότητα, ταυτότητα, ενότητα	Κατασκευή
Γνώση (Cogito): λογοκεντρικό υποκείμενο	Συμβολικό υποκείμενο
Καρτεσιανό υποκείμενο	Σημείο
Το ανθρώπινο σώμα εν χώρω	Έλλειψη ενότητας
	Ανοικτό στο ενδεχόμενο αλλαγής
	Μεταμόρφωση
	Εκκέντρωση
	Μερικές ταυτότητες
	Εκστατικό υποκείμενο
	Υποκείμενο εγγεγραμμένο στη γλώσσα
	Ανακαλύπτεται ξανά η υποκειμενικότητα μέσω θραυσμάτων και πολυφωνίας
	Το ανθρώπινο σώμα ως τόπος (σύμπτωμα ποικίλων ερεθισμάτων) --βλ. physical theatre
	Διασπορά φωνών: νέο φως στην έννοια της υποκειμενικότητας
	Ανεξάρτητη ακουστική σημειωτική
ΤΟΠΟΣ
Χώρος για την αναπαράσταση προϋπαρχόντων εννοιών, νοημάτων, κειμένων	Χώρος (Σκηνή): πορεία προς την ανακάλυψη του νοήματος
Αυθεντικότητα	Μη αυθεντικότητα
Μη διαμεσολάβηση	Διαμεσολάβηση/τεχνολογία/αναπαραγωγή
Πραγματικό (δεδομένο)	Τι είναι πραγματικό;
	Υπερπραγματικότητα (όπου έχει χαθεί το πραγματικό)
	Απορίες:
	Διαχωρίζονται τα μίντια από την πραγματικότητα;
	Η εικόνα από την πραγματικότητα;
	Χαμένες οι αφετηρίες της φωνής, της σκέψης, της αυθεντικότητας
Σημ. Ο παραπάνω πίνακας είναι μια εμπλουτισμένη μορφή του πίνακα που πρωτοδημοσίευσα στο βιβλίο μου "Θέατρο και παγκοσμιοποίηση",  εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2012, σελ. 646-48