Ξέρω ότι μια κριτική
είθισται να δημοσιεύεται ευθύς αμέσως μετά την παράσταση ώστε να γνωρίζει και ο
αναγνώστης της στήλης κάνα δυο πράγματα παραπάνω για ν’ αποφασίσει. Κάποιες
φορές, ευτυχώς ελάχιστες, αυτό δεν είναι εφικτό, οπότε το δίλημμα που τίθεται
είναι κατά πόσο αξίζει να δημοσιευτεί με κάποια καθυστέρηση ή να ξεχαστεί. Τις
περισσότερες φορές κάνω το δεύτερο.
Αυτήν τη φορά, ωστόσο, ένιωσα την ανάγκη να
τη δημοσιεύσω, γιατί πρόκειται για μια παράσταση ιδιαίτερη, που θα ήταν άδικο
να περάσει ασχολίαστη. Και αναφέρομαι στον μονόλογο της Γιασεμί Κηλαηδόνη
«Μαράν Αθά», που είδαμε για λίγες παραστάσεις στο θέατρο «Αυλαία» (και η οποία,
για τους ενδιαφερόμενους, συνεχίζεται στην Αθήνα).
Περί ρυθμού
Ο ρυθμός έχει κάτι από τη
φύση του φορμαλιστικό. Στην καθημερινότητά μας
ο ρυθμός έχει να κάνει με την
οργάνωση, την τακτοποίηση καθημερινών φαινομένων. Όμως, υπάρχει και η άλλη όψη:
ο ρυθμός ως ανατροπή όλων αυτών. Ο ρυθμός ως παραγωγός και όχι μόνο ως παράγωγο
της δομής.
Από τον Μπέκετ και μετά
όλο και περισσότεροι συγγραφείς και σκηνοθέτες εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες
που προσφέρει η ρυθμικότητα της αρθρωμένης λέξης, ώστε να επιβάλουν μια αλλιώτικη
οπτική θέασης και ακρόασης. Είναι σαν
μια βύθιση στον χώρο του άναρθρου, του ανείπωτου, που πυρπολεί μια αλλόκοτη
ενέργεια, που παρασύρει και τον θεατή, βάζοντας τ’ αφτιά του μπροστά από τα
μάτια του. Στη Γαλλία μάς έρχονται
παραδείγματα από συγγραφείς όπως ο Νοβαρινά και ο Πομερά (σύντομα θα δούμε το
τελευταίο του έργο στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών), ενώ στην Ελλάδα δεν είναι τυχαίο που όσοι
ασκούνται σ’ αυτό το είδος θεάτρου είναι όλοι γαλλοτραφείς (βλ. Δημητριάδης,
Βέλτσος, Ευσταθιάδη). Κάνουν θέατρο μέ τους όρους της μουσικής. Συνθέτουν
κείμενα-παρτιτούρες παρά σκέτο κείμενα. Δείχνουν ν’ αντιλαμβάνονται τη μουσική
και το ρυθμό με την ευαισθησία μουσικού αλλά και ποιητή. Προσπαθούν ν’
απελευθερώσουν τη γλώσσα από τη μοναδική αποστολή της, που είναι να προωθήσει
την αφήγηση, και να την προικίσουν με άλλες ιδιότητες. Η παράσταση που
προκύπτει από τον λόγο τους, δίνει την
εντύπωση του μη αναπαραγώγιμου, δηλαδή του μη εμπορεύσιμου. Αρθρώνεται και
εξαερώνεται στα όρια της επιτέλεσης, αφήνοντάς μας με την αίσθηση ότι εκείνο
που αναζητεί να βρει είναι εκείνο που λείπει κι όχι εκείνο που είναι ήδη μέσα
στον κόσμο, το ορατό και προσβάσιμο.
Το έργο
Σ’ αυτήν τη συνομοταξία
συγγραφέων έρχομαι να προσθέσω τώρα και τον Θωμά Ψύρρα, τον οποίο ομολογώ πως,
πριν δω την παράσταση «Μαράν Αθά», δεν γνώριζα. Γι’ αυτό χρωστώ χάριτες στον
Δήμο Αβδελιώδη, που μας έδωσε με την εξαιρετική διασκευή του την ευκαιρία να
τον γνωρίσουμε.
Το «Μαράν Αθά», τον
μονόλογο των 150 λεπτών, τον είδα για πρώτη
φορά πριν από ενάμιση χρόνο στο «Μεταξουργείο» και με σαγήνευσε. Τώρα, σ’ ένα
χώρο με καθαρά «ιταλικές» προδιαγραφές (θέατρο «Αυλαία»), περίμενα χαμηλότερη
επικοινωνιακή θερμοκρασία. Όμως, το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο, μόνο που τούτη τη
φορά, δεν ήμουνα το ίδιο εστιασμένος στην ιστορία του 90χρονου μοναχού, ο
οποίος ύστερα από 65 χρόνια σιωπής εξομολογείται, καταθέτοντας τις πιο μύχιες
σκέψεις του.
Η σκηνοθεσία
Αυτήν τη φορά είχα την
πολυτέλεια να αφουγκραστώ καλύτερα τη ρυθμικότητα της παράστασης, την
τονικότητα των λέξεων, το τελείωμά τους, τα περάσματα από τη μια λέξη στην
άλλη, το συλλαβισμό, τα σημεία στίξης, τα φωνήεντα, τα σύμφωνα, όλα. Σαν μάθημα
ορθοφωνίας. Μια βύθιση στον πλούτο του λόγου (μας), στη δεξαμενη των βιορυθμών
μας.
Με τις κομμένες ανάσες, το
σλάλομ ανάμεσα σε χίλια δυο ηχοχρώματα, τον άλλοτε μακρόσυρτο και άλλοτε
κοφτερό ρυθμό, η σκηνοθεσία του Αβδελιώδη βοήθησε να βγει από το φωνητικό
οπλοστάσιο της Κηλαηδόνη ενέργεια, αρκετή ώστε να κρατήσει το ταξίδι της
αναζήτησης εκείνου του άλλου κόσμου, του κάπου εκεί πέρα ή κάπου εκεί μέσα, σε
πυρετώδη δράση.
Βιζυηνός, Παπαδιαμάντης,
λαρισσαίικη ντοπολαλιά, εκκλησιαστική ρητορική, απόηχοι Παλαιάς και Καινής
Διαθήκης, συναξάρια, όλα όμορφα κεντημένα σ’ αυτό το άκρως γοητευτικό γλωσσικό
μωσαϊκό, το οποίο άπλωνε τα δίκτυά του παντού, και μας παρέσυρε σ’ ένα σεριάνι
από τον κάμπο το θεσσαλικό, στα γύρω βουνά που τόσο αγάπησε η μυθολογία μας, το
Πήλιο με τους Κένταυρους, την Πϊνδο με
τις Νύμφες και την Όρθυ με τους φοβερούς Τιτάνες, μέχρι τα βάθη της ψυχής και
της μεταφυσικής.
Όλα σκηνοθετημένα για το
αφτί. Από τη μια η λέξη, από την άλλη ο αντίλαλός της. Από τη μια ο λόγος, από την άλλη η σιωπή. Μια
πολυφωνία καμωμένη από ανατροπές, κλιμακώσεις, αποκλιμακώσεις, παύσεις,
άναρθρες κραυγές. Ένα ακουστικό γεγονός που συνενώνει το σημείο με τα
σημαινόμενά του με τρόπο σαγηνευτικό.
Ερμηνεία
Για τη Γιασεμί Κηλαηδόνη
μόνο εγκωμιαστικά λόγια αρμόζουν. Μετά από μήνες προβών αυτό το νεαρό πλάσμα
πήρε στους ώμους της μια τεράστια ευθύνη και έκανε ένα μικρό θαύμα. Κάθε λέξη που άρθρωνε ήταν σαν δοχείο γεμάτο
ενέργεια που προκαλούσε τ’ αφτιά μας ν’ αναλάβουν δράση. Θαυμάσαμε την
εκμετάλλευση των επιτελεστικών δυνατοτήτων της φωνής της. Είδαμε πώς μια γλώσσα
ακούει τον εαυτό της να γινεται ήχος και από κει ακρόαμα, παράσταση. Αυτό το
είδος θεάτρου προδίδει την αδυναμία του θεάτρου να αναπαραστήσει ό,τι βρίσκεται
εκεί έξω και ψάχνει λύσεις από μέσα.
Συμπέρασμα: για όσους αγαπούν το καλό και απαιτητικό θέατρο.
16/03/2013
