Το εναλλακτικό πολωνικό θέατρο: Φεστιβάλ στη Βαρσοβία και διπλωματία του πολιτισμού

Πριν από λίγες μέρες βρέθηκα στη Βαρσοβία, όπου παρακολούθησα το φετινό πολωνικό showcase, ένα showcase ψαγμένο, ενημερωμένο, σαφώς πιο εικονολάγνο από το δικό μας και, θα έλεγα, μακράν πιο τολμηρό.
Εκείνο που διαπιστώνω κάθε φορά που παρακολουθώ πολωνικό θέατρο είναι ότι τα αμυντικά ντεσού που του άφησε ο εγκλωβισμός του στη σταλινική δικτατορία, καθώς και η γειτνίασή του με τη Γερμανία φαίνονται στο σώμα του. Είναι τέτοια η αγάπη του για την όψη, που δίνει την εντύπωση πως δεν υπάρχει τίποτε πέρα απ’ αυτήν.

Είδα παραστάσεις με πολύ ευφάνταστες, εξαιρετικές ιδέες, που, όμως, αυτό ακριβώς το συνεχές κυνήγι της αμέσως επόμενης πρωτότυπης εικόνας ή ιδέας  δεν έδινε χρόνο ούτε σε εμάς να τις χαρούμε και να τις εκτιμήσουμε, μα ούτε και στην ίδια την παράσταση να πατήσει επάνω τους και να δημιουργήσει το κάτι παραπάνω. Όλα στο τέλος έμοιαζαν με φευγαλέες εντυπώσεις που έρχονταν και παρέρχονταν, χωρίς ν’ αφήνουν ίχνη. Όπως, για παράδειγμα, η μεταδραματική περφόρμανς της Γιολάντα Τζάνιτζακ «Η Τρελή Τζοάνα, η Βασίλισσα», σε σκηνοθεσία Β. Ρούμπιν, βασισμένη στην ιστορία της γυναίκας του βασιλιά της Ισπανίας Φιλίππου που κυβέρνησε τη χώρα στα τέλη του 15^ου αιώνα. Ήταν τόσο μπουκωμένη από τον καταιγισμό εικόνων και δραματικών στυλ που στο τέλος έμοιαζε με ξέφραγο αμπέλι. Κι όμως ο κόσμος, κι εδώ θέλω να πω δυο λόγια, ήταν απόλυτα θετικός, θερμός, σε σημείο να διερωτώμαι κατά πόσο εγώ έχω μεγαλώσει πολύ και δεν νιώθω πια τα καινούρια πράγματα ή όλοι αυτοί δεν σκαμπάζουν από θέατρο. Τελικά δεν έχει σημασία ποιος έχει δίκιο. Σημασία έχει ότι όλες οι αίθουσες που πήγα ήταν κατάμεστες από άτομα κάτω των τριάντα. Πράγμα που εξηγεί ενμέρει και τον ενθουσιασμό των θιάσων με τον πειραματισμό.

Θεατρική γεωγραφία

Στη Βαρσοβία υπάρχουν τριάντα μόνιμα σχήματα, το καθένα με ένα δικό του στίγμα αναζήτησης. Πέρα από αυτά υπάρχουν και αρκετές ανεξάρτητες ομάδες στο ύφος και το στυλ των δικών μας. Οι χώροι που πρόλαβα να δω ήταν σε εξαιρετική κατάσταση. Κανένας δεν είχε σκηνή προσκήνιο (ιταλική). Κάποιοι, οι πιο μεγάλοι, ήταν στο κέντρο της πόλης, ενώ οι πιο περιθωριακοί στις παρυφές, όπως η περφόρμανς «Σιερακόφσκι», του αναρχικού σχήματος «Κομμούνα/Βαρσοβία», εμπνευσμένη από  τη ζωή του ηγέτη του αναρχικού κινήματος που ιδρύθηκε αμέσως μετά τον θάνατο σε αεροπορικό δυστύχημα του προέδρου της χώρας Καζίνσκι. Βρήκα αρκετά ενδιαφέρον το πάντρεμα στοιχείων από το θέατρο ντοκουμέντο, το θέατρο της επινόησης και της αγκιτάτσια. Και εδώ, όπως και σε όλες τις παραστάσεις που είδα, ήταν έντονο το μουσικό στοιχείο. Δεν ήταν απλώς σχόλιο. Ήταν πρωταγωνιστής.

Ένα άλλο σημείο που απομονώνω είναι η διάθεση που δείχνουν οι νεότεροι να ξανακοιτάξουν την ιστορία τους, ιδιαίτερα τον ρόλο που έπαιξαν οι γονείς και οι παππούδες τους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θέμα ακανθώδες, σχεδόν ταμπού, το οποίο απομυθοποιούν με προτάσεις τολμηρές και φρέσκες. Χαρακτηριστική επ’ αυτού βρήκα την περφόρμανς «Ερρινύες», η οποία, με αφετηρία την ελληνική μυθολογία, καυτηριάζει όλα τα ενοχικά σύνδρομα, τα δόγματα και τους μύθους, τις ρομαντικές ιστορίες και τα παραμύθια που μέχρι σήμερα στοιχειώνουν την πολωνική ταυτότητα. Η δράση εκτυλίσσεται σε ένα πολωνικό καθαρτήριο, διαμορφωμένο σε χώρος αναμονής σιδηροδρομικού σταθμού (με σαφείς αναφορές στα τρένα για το Άουσβιτς). Η ιστορία εξελίσσεται σε ρυθμούς πανκ, από τη λάιβ μπάντα που παρακολουθεί τα δρώμενα στα όρια της σκηνής και επεμβαίνει διαρκώς με ήχους εκκωφαντικούς ώστε να μας ξεβολέψει. Ενδιαφέρουσα ματιά, με πολλές καλές στιγμές, κάποιες ιδιαίτερα ακραίες, σκηνοθετημένες με οίστρο και καλπάζουσα φαντασία από τον Μαρσίν Λίμπερ.

Η καλύτερη

Θα κλείσω με την καλύτερη παράσταση που είδα (σε ένα σύνολο δώδεκα), που είναι και μια από τις καλύτερες που έχω να μνημονεύσω από τα τελευταία δύο-τρία χρόνια. Μακάρι να βρει τον δρόμο της είτε στο Φεστιβάλ Αθηνών είτε στα «Δημήτρια». Πιστεύω πως θα εκτιμηθεί ιδιαίτερα από όλους εκείνους που αγαπούν το καλό θέατρο. Αναφέρομαι στο έργο «Teorema», βασισμένο στη γνωστή ταινία καλτ του Παζολίνι (1968). Ο σκηνοθέτης Τζαρζίμα χρησιμοποιεί τη δομή της ταινίας για να σχολιάσει την εμπειρία των ορίων. Τι σημαίνει να ζεις οριακά; Σημείο αναφοράς ο κόσμος μιας οικογένειας αστών, στο σπίτι της οποίας κανείς δεν  μιλά, δεν επικοινωνεί, δεν νοιάζεται. Για αρκετή ώρα (περίπου τριάντα λεπτά) παρακολουθούμε απλώς την ανακύκλωση της καθημερινής ρουτίνας των μελών της οικογένειας. Μέχρι που φτάνει στο σπίτι ένας ξένος και αναστατώνει τους πάντες, με αποκορύφωμα το γεγονός ότι συνάπτει διαδοχικά σχέσεις με όλα τα πρόσωπ της οικογένειας. Όλοι δείχνουν ευχαριστημένοι, τουλάχιστο για λίγο. Γιατί στο τέλος, όλοι καταρρέουν, πλην της προλετάριας βοηθού.

Εκείνο που με εντυπωσίασε δεν ήταν το στόρι (μάλλον κοινότοπο) αλλά η απίστευτη ακρίβεια κάθε σκηνής. Όλα ήταν κεντημένα και στην παραμικρή τους λεπτομέρεια, γεγονός που μας κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον. Λίγο προς το τέλος πήγε να μας τα χαλάσει με τη φλυαρία του ένα αχρείαστο βίντεο, όμως ήταν τόσο έντονες και γεμάτες οι στιγμές που προηγήθηκαν, που απλά το αγνοείς.

Σχόλιο

Η κρατική επιδότηση του πολωνικού θεάτρου ανέρχεται σε 22 εκατομμύρια ευρώ (και αυτό μόνο για τα θέατρα της πρωτεύουσας). Εμείς, τα τελευταία χρόνια, δεν έχουμε ξεπεράσει, πανελληνίως, τα τρία εκατομμύρια. Ορίστε γιατί ταξιδεύουν δεκάδες πολωνικές παραστάσεις ανά την υφήλιο. Η πολιτεία επενδύει, γιατί απλούστατα πιστεύει στη διπλωματία του πολιτισμού.

Αγγελιοφόρος της Κυριακής

14/4/2012