Το θεατρικό έργο του Δημήτρη Δημητριάδη δεν είναι
εύκολο, εξ ου και οι τόσο ένθερμοι φίλοι
όσο και οι ένθερμοι πολέμιοι. Είναι ένα έργο που δεν προσφέρει τα αναμενόμενα
επικοινωνιακά δρομολόγια που να οδηγούν, με ασφαλή τρόπο, σε ένα
προδιαγεγραμμένο και ευανάγνωστο τέλος. Οι τεθλασμένες της γραφής του
λειτουργούν υπόγεια, μέσα από απρόσμενους συνδυασμούς, απρόβλεπτες
αυξομειώσεις, επαναλήψεις, συνηχήσεις, σκόπιμες χασμωδίες, διασκελισμούς,
πράγμα που μπερδεύει θεατές και βεβαίως δυσκολεύει ανέτοιμους ερμηνευτές.
Στους
ρυθμούς του λόγου
Ενώ τα περισσότερα έργα αναζητούν τη θεατρικότητά
τους μέσα από τη λογική παράταξη των γεγονότων, στην περίπτωση του Δημητριάδη
ισχύει απόλυτα η ρήση, «εν αρχή ην ο λόγος». Εκείνο που φαίνεται να πρεσβεύει ο
Θεσσαλονικιός συγγραφέας είναι ότι, όλο το θέατρο, και μαζί η ίδια η ζωή,
υπάρχουν τη στιγμή που αρθρώνεται η λέξη. Και για το χατίρι αυτής της
παντοδύναμης λέξης, ο Δημητριάδης είναι έτοιμος, ανά πάσα στιγμή, να διαλύσει χαρακτήρες,
συνεκτικούς κώδικες, αφηγηματικούς καμβάδες. Οι χαρακτήρες του μιλιούνται από
τη γλώσσα, δεν τη μιλούν. Αυτή τους παρασύρει, αυτή τους θέλγει ή τους απωθεί.
Η γλώσσα είναι ένα όπλο επίθεσης και συνάμα ένα όπλο αυτοκαταστροφής.
Μέσα από τις λέξεις ο Δημητριάδης αναπλάθει
μύθους, λέει και ξαναλέει αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί, επαναλαμβάνει αυτά που
μόλις έχει πει μέχρι απόλυτης εξάντλησης. Η σχέση του με τη λέξη είναι μια
σχέση ερωτική, παθιασμένη. Μέσα από αυτήν τα πάθη αρθρώνονται, αποκτούν μια
έντονη σκηνική παρουσία, επιβάλλονται εδώ και τώρα, χωρίς παρελθόν και χωρίς μέλλον. Αυτή η ξέφρενη λεκτική
παρτιτούρα, επιβάλλει έναν αλλιώτικο τρόπο θέασης, που ακουμπά στα όρια της
ακρόασης. Και απορώ πως ο Δημητριαδης δεν έχει ακόμη ασχοληθεί ειδικά και με το
ραδιοφωνικό θέατρο. Είναι ένα μέσο που εκτιμώ πως θα μπορούσε ν’ αναδείξει
ακόμη πιο έντονα την επιτελεστική δυναμική του γλωσσικού κόσμου που φτιάχνει.
Και τώρα στο προκείμενο.
.jpg)
Μεταδραματική
θέαση
Η «Ζάλη των ζώων πριν τη σφαγή» (πρώτη παράσταση
στο «Θέατρο του Νότου» το 2000), μπορεί να μην είναι το απόλυτα χαρακτηριστικό
έργο του Δημητριάδη, σύμφωνα με όσα είπαμε πιο πάνω, ωστόσο κουβαλά όλα εκείνα
τα στοιχεία που, στην πορεία, θα γίνουν το σήμα κατατεθέν της γραφής του: την
επιτελεστική λέξη, τη μεταδραματική θέαση, τη θρυμματισμένη ιστορία, τους
κερματισμένους χαρακτήρες, την εξωστρέφεια, την πολυεπίπεδη αφήγηση, την υλικότητα των σημείων και, πάνω από όλα,
την κατάρρευση της αγίας οικογένειας, θέμα στο οποίο ο Δημητριάδης μονίμως
επιστρέφει για να πει ότι η οικογένεια είναι μια αντιπροσωπευτική μικρογραφία
του κόσμου μας, μια αποθήκη της ανθρώπινης παθογένειας.
Το ζευγάρι Νίλος και Μηλίτσα θα μπορούσε να είναι ένα οποιοδήποτε
ζευγάρι. Ο Δημητριάδης μας καλεί να το δούμε σαν ένα αρχετυπικό ζευγάρι που
σχολιάζει τον άνθρωπο, ο οποίος, στο διάβα της ιστορίας του, δεν μαθαίνει από
τα στραβοπατήματά του. Κινείται και συμπεριφέρεται σαν να μη συμβαίνει τίποτα,
όπως τα ζώα πριν τη σφαγή. Απ’ αυτήν την άποψη, το έργο είναι μια σύγχρονη
τραγωδία, που διαλέγεται ανοικτά με τις ρίζες του τραγικού, σε μια προσπάθεια
να δείξει την ανησυχητική του συνέχεια.
Η
παράσταση
Πώς τα διαχειρίστηκε όλα αυτά σκηνοθεσία του Δ.
Μπίτου; Έχω τις επιφυλάξεις μου (παρακάτω), ωστόσο ως άποψη ή, αν προτιμάτε, ως
πρόθεση, μου άρεσε. Βρήκα ενδιαφέρον και ευέλικτο το μετωπικό στήσιμο των
ηθοποιών, την ιδέα να κάθονται σε μια ευθεία και να σηκώνεται ο καθένας
ξεχωριστά και να υποδύεται μια σκηνή, να
σχολιάζει (δίκην αρχαίου χορού) και να επιστρέφει στη θέση του. Ήταν μια
σηνοθετική επιλογή καθαρά μεταδραματική, που υπογράμμιζε τη θεατρικότητα του
όλου εγχειρήματος, όπως και τη χαλαρή σχέση των ηθοποιών με τους ρόλους τους,
σχέση εξωτερική, που είχε ως στόχο να επιδείξει ρόλους και όχι να βιώσει.
Μια τέτοια ανάγνωση του έργου του Δημητριάδη
ταιριάζει στο ύφος της γραφής του, καθώς δίνει χώρο στις λέξεις να προβάλουν
την υλικότητά τους, την παρουσία τους. Είναι μια προσέγγιση που βοηθά να
κυλήσει πιο ομαλά ο κερματισμένος καμβάς της ιστορίας. Μα, πιο πολύ, είναι μια
προσέγγιση που σε ωθεί να παρακολουθήσεις στιγμές μέσα σε κάδρα που
διαμορφώνονται μπροστά σου εκείνη τη στιγμή, παρά κάδρα ήδη διαμορφωμένα.
Συντελεστές
Οι ηθοποιοί της ομάδας ΑΣΙΠΚΑ το πάλεψαν, με
καλύτερο νομίζω το Θ. Σκυφτούλη. Ήταν ο πιο άμεσος και επικοινωνιακός. Ξεχωρίζω
και αναφέρω επίσης τη Δράκου. Είχε φλέγμα. Γενικά πάντως όλοι (προσθέτω:
Γκλινάβος, Σταυροπούλου, Τούντας, Φαλελάκης) έπαιξαν τα πάθη των ηρώων από μια
ελεγχόμενη και μελετημένη απόσταση. Υπογράμμισαν τη μεταδραματικότητα τους,
καθώς και το δράμα των χαρακτήρων τους, κατεβάζοντας στην πλατεία μέρος της
επιθανάτιας άχλης που σκεπάζει τη
σκηνική τους αποστολή.
Πού στράβωσε το πράγμα; Στα μονολογικά κομμάτια.
Εκεί η σκηνοθεσία παραδόθηκε, δεν αναζήτησε τις πλέον ταιριαστές λύσεις. Κάτι
που θα ‘πρεπε να κάνει, γιατί μπορεί να είναι τα πιο σκοτεινά και στριφνά σημεία στου κειμένου, είναι όμως αυτά
που κουβαλούν το γενικότερο (τραγικό) σχόλιο του συγγραφέα. Εφόσον δεν ήξερε
ακριβώς πώς να τα εντάξει στο όλον, θα μπορούσε να επιχειρήσει κάποιο
«χειρουργικό ψαλίδισμα», με όλο το ρίσκο, ώστε να πυκνώσει τη δραματική τους
φυσιογνωμία, και να τους δώσει μια πιο εμπύρετη πορεία προς τη «σφαγή». Δεν το ‘κανε, με αποτέλεσμα οι σχεδόν τρεις
ώρες να εξελιχθούν, από ένα σημείο και μετά, σε μια πραγματική δοκιμασία για
θεατές και ηθοποιούς.
Συμπέρασμα: ένα δύσκολο κείμενο σε μια φιλότιμη αλλά κατά
τόπους αμήχανη και επίπεδη σκηνοθεσία.
Αγγελιοφόρος της Κυριακής
2/02/2014
