Ο τίτλος του έργου του Κόρμακ Μακάρθυ «The Sunset Limited”, παραπέμπει στ’ όνομα τρένου από τον υπόγειο της Νέας Υόρκης,
παράλληλα, όμως, είναι και μια λοξή ματιά στο όνομα του ιστορικού τρένου που
διέσχιζε τον αμερικανικό Νότο, από τον Ατλαντικό μέχρι τον Ειρηνικό, σ’ ένα
ταξίδι στα (τότε) πέρατα της γης, στο άγνωστο τοπίο της Άγριας Δύσης.
Η ιστορία
Στις γραμμές αυτού του τρένου, λοιπόν, επιλέγει να δώσει τέρμα στη ζωή
του ο απελπισμένος πρωταγωνιστής της ιστορίας, ένας λευκός στο χρώμα και
καθηγητής πανεπιστημίου στο επάγγελμα, τον οποίο σώζει την τελευταία στιγμή
ένας μαύρος, πρώην κατάδικος, ο οποίος τον πείθει να τον ακολουθήσει μέχρι στο
πίτι του, όπου κάθονται και συζητούν επί παντός επιστητού: για το θάνατο, την τέχνη,
την επιστήμη, τον κυνισμό (όλα αγαπημένα θέματα του συγγραφέα).
Στη ροή της συζήτησης ο μαύρος αποδεικνύεται πηγή θετικής ενέργειας.
Στην αντίπερα όχθη, λευκός (που υποτίθεται τα έχει όλα) είναι της άποψης πως,
από τη στιγμή που οι ελπίδες έχουν καεί, η ζωή είναι για πέταμα. Στο μυαλό του
έχει τελειώσει ο δυτικός πολιτισμός. Έγινε καπνός μέσα από τις καμινάδες του Νταχάου.
Ο συγγραφέας, ανατρέποντας τα στερεότυπα, επιλέγει να παρουσιάσει το
μαύρο ως τον φορέα της αισιοδοξίας φορέα και το λευκό ως το μίζερο με τη μαύρη
ψυχή, που δεν πιστεύει σε τίποτα. Απ’ αυτήν την άποψη, θα μπορούσε να δει
κανείς το άθλιο δωμάτιο όπου εκτυλίσσονται τα δρώμενα σαν ένα δαντικό
καθαρτήριο, όπου ο καθωσπρέπει καθηγητής έχει μια δεύτερη (και τελευταία)
ευκαιρία να επιστρέψει στη ζωή.
Το ταξίδι του «Γκοντό»
Όσο για το ερώτημα ποιος
κερδίζει τελικά, ο μαύρος ή ο λευκός, η ζωή ή ο θάνατος, δεν έχει καμιά
σημασία. Σημασία έχει μόνο το ταξίδι προς την Ιθάκη του καθενός. Απ΄ αυτήν την
άποψη, θα έλεγε κανείς πως το έργο είναι ένας μακρινός απόηχος του μπεκετικού
«Γκοντό» ή ένα είδος συνέχειάς του, αν προτιμάτε. Μόνο που ο «αντι-γραφέας» του
εδώ δείχνει να μην διαθετει το ποιητικό ασθητήριο αλλά ούτε και το χιούμορ του μεγάλου Ιρλανδού. Η γλώσσα του είναι επαναληπτική
και στεγνή. Θα μου πείτε πως και στον Μπέκετ υπάρχει η επανάληψη. Ναι, μόνο που
υπάρχει για να υπογραμμίζει τον
εγκλωβισμό των δύο ηρώων στην πράξη της αναμονής, ενώ στον Μακάρθυ υπάρχει ως
σύμπτωμα της έλλειψης στέρεης δομής και τελικών στόχων.
Εάν δεχτούμε ότι εδώ έχουμε να κάνουμε μ’ ένα σκηνικό εγχείρημα που φιλοδοξεί να μιλήσει για την κατάρρευση του
πολιτισμού, τη σημασία της αξιοπρέπειας, της ηθικής, και την αδυναμία της φιλοσοφίας να εκλογικεύσει έναν κόσμο
χωρίς Θεό, τότε εκείνο που πετυχαίνει στο τέλος είναι μια απλή ανθολόγηση
σκόρπιων σκέψεων που ούτε τη δράση προωθούν ούτε εξελίσσουν τους χαρακτήρες.
Σίγουρα δεν είναι εύκολο πράγμα να γράψεις ένα έργο που να
επικεντρώνεται σε δύο μόνο χαρακτήρες, εάν δεν είσαι έτοιμος να τα επενδύσεις
όλα στο διάλογο. Και, εν προκειμένω, ο διάλογος αποδεικνύεται αρκετά ισχνός, θα
έλεγα επιφανειακός. Ενώ ο Βλάντιμιρ και ο Έτστραγκον του Μπέκετ θα συνεχίσουν να
περιμένουν την άφιξη του Γκοντό και, καθώς θα περιμένουν, θα μιλούν για την
πιθανή αυτοκτονία τους, εδώ οι δύο χαρακτήρες έχουν αποφασίσει για τον Γκοντό
τους (God?). Περίπου ξέρουν πώς είναι ή
πώς θα ‘πρεπε να είναι. Δηλαδή, ο Μακάρθυ παίρνει τους χαρακτήρες του
πρωτότυπου ένα βήμα παραπέρα, μόνο που δεν κάνει τίποτα να αναπτύξει την πλοκή
όπου βρίσκονται ενταγμένοι και έτσι να στηρίξει αυτή τη μετεξέλιξη.
Η μετάφραση
Το προφανές είναι ότι το “Sunset Limited», είναι ένα
έργο γραμμένο πιο πολύ για να γίνει θέατρο των αφτιών παρά των ματιών. Γι’ αυτό
έχει μεγάλη σημασία η μετάφραση. Και φοβάμαι πως ο Αντώνης Πέρης, που την
υπογράφει, δεν τα κατάφερε. Η μετάφρασή του δεν είχε ρυθμό, χρώμα και πειθώ. Το
βασικότερο, απουσίαζαν απ’ αυτήν τα ιδιαίτερα στοιχεία από τους δύο διαμετρικά
αντίθετους χαρακτήρες. Ο μαύρος μιλούσε λες και μόλις βγήκε από το Χάρβαρντ.
Συντελεστές
Όσο για τη σκηνοθεσία της Άσπας Καλλιάνη, δεν είχε να επιδείξει ούτε
έμπνευση ούτε τόλμη ούτε έξυπνες λύσεις. Περιορίστηκε στα πολύ βασικά. Μόνο που
τα βασικά δεν ήταν αρκετά για να σκιτσάρουν με επάρκεια το πορτρέτο και,
κυρίως, το εσωτερικό τοπίο των δύο ηρώων. Δεν κατάλαβα γιατί ισοπεδώθηκε το
φυλετικό στοιχείο του έργου. Είναι πολύ σημαντικό. Το να βαφτίσει κανείς τον
μαύρο «αμόρφωτο μετανάστη» δεν είναι λύση. Ο μαύρος της Αμερικής δεν έχει καμιά
σχέση με το μετανάστη. Αρέσει δεν αρέσει, το έργο είναι χτισμένο επάνω στην
έννοια της φυλής (φιλοσοφικά, γλωσσικά κ.λπ). Η σκηνοθεσία το αγνόησε. Και ιδού
το αποτέλεσμα: ο Αλέκος Συσσοβίτης δεν κατάφερε να πείσει. Ήταν μια απροσδιόριστη
και κυρίως άνευρη παρουσία, όπως και του Γιάννη Βούρου, ο οποίος δεν μας έδειξε
τον λευκό καθηγητή που τον παραλύει ο φόβος και η απόγνωση.
Ούτε η μεταξύ τους χημεία λειτούργησε, με αποτέλεσμα να μην ζωντανέψει
ποτέ το ποδοβολητό των ερωτήσεων και απαντήσεων, το ζιγκ ζαγκ του διαλόγου, η
υποβόσκουσα φυλετική αντιπαράθεση. Πουθενά οι εντάσεις, οι χυμοί της ζωής και
του θανάτου, το δράμα τους. Λόγια του αέρα, χωρίς παραλήπτη. Τα σκηνικά του
Αντώνη Δαγκλίδη αδιάφορα.
Συμπέρασμα: μια βαρετή θεατρική έξοδος. Πάντως, για ένα καλύτερο δείγμα
γραφής του Μακάρθυ προτείνω το «Δρόμο».
26/5/2013
