Ποιητική του
μοντέρνου |
Ποιητική του μεταμοντέρνου |
| ΠΡΩΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ | ΠΡΩΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ |
| Πώς ερμηνεύω τον κόσμο όπου συμμετέχω; Και τι είμαι μέσα σ’ αυτόν; | Τι κόσμος είναι αυτός; Τι μπορεί να γίνει; Ποιος από τους εαυτούς μου συμμετέχει; |
| Τι είναι πραγματικό; Ρεαλισμός-Νατουραλισμός | Τι είναι πραγματικό; Αντινατουραλισμός/Φαντασία |
| Πώς γνωρίζω; Αντικειμενικότητα. Λογική & εμπειρία | Πώς γνωρίζω; Κοινωνική υποκειμενικότητα |
| Ποιος είμαι; Tabula rasa/Φύση/Επιλογή/Βεβαιότητα | Ποιος είμαι; Κοινωνικός ντετερμινισμός/Σύγκρουση ομάδων |
| Πώς πρέπει να ζήσω; Ατομικισμός/διαφορά | Πώς πρέπει να ζήσω; Oμαδικότητα/Ισότητα φύλων/φυλών |
 |  |
| ΕΜΦΑΣΗ: | ΕΜΦΑΣΗ: |
| Οικονομία | Κουλτούρα |
| Καπιταλισμός | Ύστερος καπιταλισμός |
| Παραγωγή | Κατανάλωση |
| Γνώση | Επικοινωνία |
| Επιστήμες | Ουμανισμός |
| Μετακίνηση από την αξία χρήσης στην αξία ανταλλαγής | Μετακίνηση από την αξία ανταλλαγής στην αξία σημείων |
| Μηχανική τεχνολογία | Ψηφιακή τεχνολογία |
| φαλλοκεντρισμός | φεμινισμός |
| Οριενταλισμός/αποικιοκρατισμός | αντι-αποικιοκρατισμός |
| Ιστορία: προοδευτική | Παγκοσμιοποίηση |
| Ιστορία: συμπαγής | Πολυπολιτισμός/Παγκοσμιοποίηση |
Η μεγάλη αφήγηση (master narrative) μέσω
της επιστήμης/τεχνολογίας |
Σκεπτικισμός, απορία / Ιστορία ένας μύθος/κατασκευή
/ Ιστορία με ρωγμές / Θρησκείες της Νέας εποχής  |
| ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ | ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ |
| Έργο—μοναδικό. Συγκεκριμένο. | Κείμενο=Διακείμενο. Corpus θραυσμάτων |
| Συγγραφικά δικαιώματα—δεδομένα. | Συγγραφέας=(Ανα)δημιουργός/Bricoleur/Auteur |
| Συγγραφέας/δημιουργός—αμετακίνητο δεδομένο | Θάνατος του συγγραφέα = γέννηση του αναγνώστη/δέκτη = παραγωγού |
| Θέατρο (έργο, παράσταση) = Το τελικό παράγωγο (κλειστή διαδικασία). | Μεταθέατρο = Θέατρο ως (ανοικτή) διαδικασία |
| Πρωτεύουσες πηγές | Δευτερεύουσες πηγές/χωρίς αφετηρίες |
| Καταβολές/αφετηρίες | Παλίμψηστο παρελθόντων, παρόντων και μελλοντικών ιχνών / Παστίς (pastiche): μείξη και υιοθέτηση μορφών / Ελεγχόμενη αταξία |
| Κληρονομιά/Παρελθόν | Κληρονομιά =τράπεζα μνήμης που μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί |
| Το σοκ που προκαλεί το παλιό μέσα από ένα καινούριο ανακάτεμα | |
| Συμμετοχή στο ασυνάρτητο τοπίο της κουλτούρας | |
| Παραδειγματικό | Συνταγματικό |
| Μεταφορά | Μετωνυμία |
| Σύμπτωμα/αποτέλεσμα | Επιθυμία |
| Μεταφυσική | Ειρωνεία |
| Γείωση, ομαλή (δια)ρύθμιση | Προβολή λέξεων, χαρακτήρων, δράσεων μέσα από την επίδειξη, τις απότομες διακοπές, τις ρήξεις |
| Ψευδοεικόνα μη διαμεσολάβησης | Τα σημεία ως σημεία |
| Γενεαλογική καθαρότητα: παραγωγή | Υβριδικότητα (μείξη ειδών): ανα-παραγωγή |
| Λογοτεχνία-Αλήθεια | Επιτελεστικότητα (περφόρμανς) |
| Καινοτομία: ακύρωση του προσφύματος «ανα» | Απολαυστική επαναληπτικότητα |
| Ο θρίαμβος του «ανα»: ανα-κατασκευάζω, ανα-μειγνύω, ανα-τυπώνω. Remix, remake | |
| Διάκριση υψηλού-λαϊκού | Ακύρωση διάκρισης υψηλού-λαϊκού |
| Αριστουργήματα (ξεχωριστά και υπεράνω) | Τέλος αριστουργημάτων μέσα από την προσάρτηση λαϊκών μορφών έκφρασης (τηλεόραση, κινηματογράφος, καρτούν, pulp fiction, Τύπος, καθημερινά καταναλωτικά αγαθά κ.λπ) |
| Αντι-λαϊκότητα | POP: παροδική, αναλώσιμη, χαμηλό κόστος,
νέα, έξυπνη, σέξι, παιγνιώδης, φανταχτερή, αποενοχοποιημένη |
| Αντι-εμπορικότητα | |
| Αντι-pop | |
Σοβαρότητα |
|
| ΔΟΜΗ | |
| Ιεραρχία (ελεγχόμενο παιχνίδι σημαινόντων) | Διασπορά=ελεύθερο παιχνίδι σημαινόντων |
| Ενότητα | Διαφορά—αυθαίρετες ή σκόπιμες ρήξεις με τις συμβάσεις, τις προσδοκίες |
| Τάξη | Αντιπαραθέσεις, αντιστίξεις |
| Συνδυαστική λογική | Αντι-φόρμα (ανοικτή) |
| Εγκιβωτισμένη πληροφόρηση—ολοκληρωμένη | Ανοικτά πλαίσια, δημιουργικός αυθορμητισμός, χαλαρότητα |
| Οριστικό κλείσιμο Αυστηρή τοποθέτηση σημείων | Απο-εδαφικοποίηση |
| Ευταξία | Μεταμόρφωση |
| Συν-κέντρωση | Ρευστότητα, αστάθεια, αταξία |
| Σταθερότητα | Εκ-κέντρωση, |
| Διαχωρισμός σκηνών δηλωτικός κάποιας λογικής σχέσης: αρχή, μέση τέλος | Ξαφνικοί διαχωρισμοί σκηνών: αυθαίρετες (ή απρόσμενες) αλλαγές τοποθεσίας, χρόνου κ.λπ. |
| Κάθε σκηνή σε διαλογική σχέση με την προηγούμενη ή την επόμενη | |
| Νατουραλισμός | Υπερνατουραλισμός |
| Αναπαράσταση | Παράσταση/Επιτέλεση/Διαμεσολάβηση |
| Απουσία διαμεσολάβησης | Επιτέλεση= μεταμορφώσεις |
Αναπαράσταση: ορίζεται από το
περιεχόμενο  |
Επιτέλεση: συμπτωματική (εξαρτάται από το κοινό, τη θέση, την κατάσταση, τον περφόρμερ, εδώ και τώρα) |
| Παρουσία διαμεσολάβησης | |
| Διεύρυνση του πεδίου Η τέχνη επανα-ενσωματώνει  |
|
| ΣΤΟΡΙ | |
| Μίμηση (έργο) | Αντι-μιμητικό σύμπαν |
| Κλειστή φόρμα και κλειστός κόσμος (διηγητικό σύμπαν) | Ανοικτή φόρμα=Γεγονός/συμβάν /διασπορά |
| Πλαισιωμένη πραγματικότητα | Ενέργεια |
| Δεδομένο νόημα | Μη πλαισιωμένη πραγματικόητα=Μεταβαλλόμενο νόημα |
| Συγκεντρωτικός κόσμος—πουθενά ρωγμές | Aνεπίδοτο νόημα |
| Φυγόκεντρος κόσμος, πολυπρισματικός | |
| Πολυκεντρικός κόσμος—εμφανείς ρωγμές | |
| Ομοιογένεια | Ετερογένεια/υβριδικότητα |
| Λογική κλειδαρότρυπας | Λογική καλειδοσκοπίου |
| Συγκεκριμένη ιστορική περίοδος | Έντονες στιγμές |
| Η ιστορία ως μια συνέχεια. Οπότε: | Πολλές μικροαφηγήσεις—ιστορική ασυνέχεια |
| Ορίστε η πραγματικότητα | Επεισοδιακός κόσμος |
| Ορίστε η αλήθεια | Σκόρπιες πληροφορίες—ημιτελείς. |
| Οπότε: | |
| Πού είναι η πραγματικότητα; Ποιο είναι το πραγματικό; Το αληθινό; | |
| Απουσία της παρουσίας (εκεί και τότε) | Υλικότητα της παρουσίας (εδώ και τώρα) |
| Νατουραλισμός | Υπερνατουραλισμός (Hypernaturalism) |
| Πλαισιωμένη πληροφόρηση: όλα έχουν ήδη ειπωθεί | Σκόρπια πληροφόρηση: ρευστή, άλογη, μετακινούμενη, χαλαρά ή αυθαίρετα δομημένη |
| Already always—τίποτα δεν μένει να ξαναειπωθεί | Η απεραντοσύνη του κειμένου |
| Η περατότητα του κειμένου | |
| Δραματική δράση | Αφηγηματική δράση |
| Αλληλοεξάρτηση των σημείων | Αυτονομία σημείων |
| Λογική κι όχι παίγνιο | Παιγνιώδης εξάρτηση |
| Μονίμως απών (εκεί και τότε) | Το μόνιμο παρόν (εδώ και τώρα) |
| Ενιαίο δομικό σύνολο | Η κίνηση του κόσμου σαν παιχνίδι |
| Πληρότητα και καθαρότητα περιόδων | Συγκερασμένες ή αντικρουόμενες περίοδοι |
| Η ιστορία και το θέατρο ως δεδομένα (οριστικά)=μια ανακάλυψη που έχει ήδη συντελεστεί | Η παράσταση δεν είναι δεδομένη (κλειστή): μια ανακάλυψη στη διαδικασία συντέλεσης |
Διάλογος καθορίζεται από την πλοκή
(=κλειστός) |
Θέατρο και ιστορία ως πορεία/διαδικασία (=όλα
ανοι κτά)  |
| ΧΡΟΝΟΣ | |
| Γραμμικότητα | Μη γραμμικότητα |
| Βασική δομική αρχή: Αιτία-αιτιατό | Το νόημα: αποτέλεσμα διασταύρωσης στιγμών |
| Βασική δομική αρχή: Αντιπαραβολή | |
| Χρόνος: συνεχής, δεδομένος, αντικειμενικός | Χαλαρή σύνδεση των επί μέρους |
| Το πραγματικό διασχίζει πραγματικά όρια | Χρόνος: Ασυνεχής, σχετικός. Υποκειμενικός, εξ ου και: η αργή ή γρήγορη κίνηση, η επαναληπτικότητα, επιτάχυνση, ταυτοχρονισμός, κολάζ, ταχύτητα (βλ επιδράσεις ίντερνετ, βίντεο αρτ) |
| ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ | |
| Ουσιοκρατικός χαρακτήρας | Αντι-ουσιοκρατικός χαρακτήρας |
| Οι χαρακτήρες υπάκουοι στο όλον | Οι χαρακτήρες ανυπάκουοι στο όλον |
| Αυτόνομος χαρακτήρας | Κερματισμένος χαρακτήρας |
| Σταθερός χαρακτήρας | Ρευστός χαρακτήρας |
| Στήριξη υποκειμενικότητας | Απώλεια υποκειμενικότητας |
| Χαρακτήρας: ψυχολογική και συναισθηματική ταύτιση (εσωτερικότητα): βασίζεται στην ανάγκη, στην επιθυμία, σε στόχους. | Συνεχείς μεταμορφώσεις |
| Ενσωματωμένα χαρακτηριστικά: ένας χαρακτήρας | Μόνο θραύσματα |
| Κάθε χαρακτήρας μια συγκεκριμένη οντότητα | Εξωτερικότητα, χειρονομιακή και κινητική προβολή (επιδεξιότητα), απουσία ψυχολογισμών |
| Αιτιατή σχέση ανάμεσα στον χαρακτήρα, το φύλο, την τάξη, τη γλώσσα | Αντιφατικά χαρακτηριστικά |
| Ο χαρακτήρας παράγει τη γλώσσα | Ο χαρακτήρας δεν είναι πια αναγνωρίσιμος |
| Χαρακτήρας και εσωτερικά κίνητρα | Σύγκρουση χαρακτήρων μέσα από αντίθετες ιστορικές στιγμές, είδη, στυλ κλπ. |
| (Ευκλείδειος λογική) | Η γλώσσα πλαισιώνει τον χαρακτήρα: αλλάζει ανάλογα με την περίσταση |
| Μη διαμεσολαβημένη οντότητα | Η γλώσσα η αιτία του χαρακτήρα και όχι το αποτέλεσμα (Βίτγκενταϊν) |
| Η γλώσσα ως κίνητρο | |
| Εναλλαγές στη γλώσσα: πιο παιγνιώδης, ευφάνταστη, πρωτότυπη | |
| Συναντήσεις (Interfaces) ανάμεσα στον άνθρωπο και τη μηχανή | |
| Φαντάσματα του εαυτού, ομοιώματα | |
| Η μάσκα καλύπτει τον εαυτό | |
| Μεταμόρφωση, έλλειψη υποκειμενικότητας | |
ΗΘΟΠΟΙΟΣ |
|
| Ο ηθοποιός γίνεται ο χαρακτήρας |  |
| Ηθοποιός: φορέας (Agent) του συγγραφέα ή του σκηνοθέτη | O ηθοποιός επιτελεί εκμεταλλευόμενος τη διπλή υπόσταση της παρουσίας (απουσίας) του Ο ηθοποιός ως υποκείμενο και αντικείμενο της όλης δημιουργικής διαδικασίας / Αποκαλυπτική εμφάνιση |
| Ένας χαρακτήρας/ρόλος για κάθε ηθοποιό | Πολλοί χαρακτήρες/ρόλοι για κάθε ηθοποιό |
| Πολλαπλές ταυτότητες | |
| Σωματικά θραύσματα τονίζονται, αντικειμενικοποιούνται | |
| Το σώμα κερματίζεται | |
| Η φωνή ως αυτόνομο στοιχείο | |
| Χρήση μικροφώνων για αποστασιοποίηση: διασπορά του εαυτού (close up της φωνής χωρίς το σώμα) | |
| Ο ηθοποιός πίσω από τον χαρακτήρα/ρόλο (matrixed) | Ο ηθοποιός μπροστά από τον χαρακτήρα/ρόλο (dematrixed) |
| Μάσκα και τεχνολογία για να φωτίσουν τον χαρακτήρα (υποβοηθητικά μέσα) | Interfaces ανάμεσα στον άνθρωπο και τις μηχανές |
| Φαντάσματα του εαυτού, ομοιώματα | |
| Η μάσκα καλύπτει τον εαυτό: υποδηλώνει μεταμορφώσεις, έλλειψη υποκειμενικότητας | |
| Μεταμόρφωση του άλλου (χαρακτήρας) | Μεταμόρφωση του εαυτού (ηθοποιός) |
| Το σώμα ως ο τόπος αγώνων (βλ. φεμινισμός) | |
| Ένας προνομιούχος αφηγητής (ελεγκτής της μίας αλήθειας) | Πολλοί μη προνομιούχοι αφηγητές (βλ. πολιτική της ταυτότητας, του φύλου, γένους κ.λπ). Απουσία ελεγκτή της μίας αλήθειας |
| Όλη η δράση γύρω από τον πρωταγωνιστή | Δεν υπάρχει (κατ’ ανάγκη) κεντρικός πρωταγωνιστής. Μπορεί να είναι και πολλοί |
| Ο ηθοποιός ως υποταγμένο υποκείμενο (subtextual) | Επιφανειακή κειμενικότητα |
| Tο σώμα ως μεταφορέας της ιστορίας κάποιου άλλου (εξυπηρετεί τη σήμανση) | Το σώμα είναι η ιστορία (σημείο του εαυτού του) |
| Είναι το κέντρο της προσοχής, ένα αυτό-σημαίνον | |
Το σώμα με απόλυτους όρους |
|
ΓΛΩΣΣΑ |
|
| Γλώσσα με λογική συνέχεια/συνέπεια (στη δημιουργία ιστοριών) | Γλώσσα χωρίς λογική συνέχεια/συνέπεια (στη δημιουργία ιστοριών) |
| Οι λέξεις και το νόημα αλληλένδετα | Οι λέξεις και το νόημα δεν είναι αλληλένδετα |
| Γλώσσα ως όλον | Γλώσσα χωρίς συνοχή |
| Δοκιμασμένη | Κερματισμένη |
| Οικεία | Θραύσματα λόγου / Καινοτόμος |
| Σημαίνον-σημαινόμενο | Αποξένωση λέξης και νοήματος—αυτό οδηγεί σε οπτικές, μουσικές, αυτοσχεδιαστικές, χειρονομιακές λύσεις (επαναφορά του θεάτρου ως τελετουργία) |
| Ο διάλογος βασισμένος στη σύγκρουση (αντίθετες θέσεις) | Ο διάλογος προωθεί τη σύγκρουση έμμεσα |
| Οι σκηνές είναι σύμπτωμα καταστάσεων, πιστεύω κ.λπ. | Οι σκηνές είναι (συχνά) αυθαίρετες επιλογές |
| Η γλώσσα (η λέξη) σαν μέρος του συστήματος | Η γλώσσα (η λέξη) σαν ένα ελεύθερο στοιχείο |
| Πρωτεϊκότητα | |
| Ελεύθεροι συσχετισμοί | |
| Η γλώσσα σαν το εργαλείο του δράματος | Η γλώσσα ως υλικό του δράματος/συμβάντος |
| Η γλώσσα παράγει τις ιστορίες | Η γλώσσα παράγει τις εικόνες |
| Η γλώσσα ως νόημα | Η γλώσσα ως σημείο (ή ήχος) αντικείμενο |
| Συμβατική σύνταξη | Μη συμβατική σύνταξη |
| Τοπία (δράσης) | Τοπία γλώσσας |
| Οι λέξεις έχουν ιστορία | Οι λέξεις ιστορικοποιούνται |
| Η χειρονομία εξαρτάται από τη γλώσσα | Αυτόνομη χειρονομία |
| Η γλώσσα αντανακλά την κουλτούρα | Η γλώσσα είναι το αντίπαλο δέος της κουλτούρας |
| Μονολογικό έργο: ο χαρακτήρας είναι ήδη προσδιορισμένος από το ψυχολογικό του προφίλ | Διαλογικό: οι χαρακτήρες διαμορφώνονται, χαράσσονται από τη γλώσσα |
| Χαρακτήρας και διάλογος συγκλίνουν | Πολυφωνικότητα (πολλαπλές στρατηγικές ομιλίας) |
| Η γλώσσα σχετίζεται με την εργασία, την τάξη, την ηλικία κ.λπ. | Παιγνιώδης σχέση |
| Το νόημα των πραγμάτων | Η υλικότητα των πραγμάτων |
| Η αληθοφανής αναπαράσταση | Η επιτέλεση της παρουσίας |
| Ο άλλος κόσμος (εκεί και τότε) | Αυτός ο κόσμος (εδώ και τώρα) |
| Ο πόνος ως αναπαράσταση | Ο πόνος της αναπαράστασης |
| Η σκέψη προηγείται της χειρονομίας | Η χειρονομία προηγείται της σκέψης |
| Η χειρονομία προηγείται της γλώσσας | |
| Η χειρονομία προηγείται της γνώσης | |
| Θέατρο σαν μύθος | Το θέατρο του κοινωνικού και του πραγματικού |
| ΚΟΙΝΟ | |
| Το κοινό ως παθητικοί δέκτες/θεατές | Το κοινό ως μάρτυρες, δυναμικές παρουσίες |
| Αναγνώστες | Παραναγνώστες |
| Mορφωμένο | Μαζικό |
| Ισχυρή μειονότητα ελέγχει | Πολλές μειονότητες |
| Πρόσληψη: θερμή, ολοκληρωτική, τελική | Πρόσληψη: cool, ανοικτή, αποστασιοποιημένη. |
| Ο δέκτης νιώθει «σαν στο σπίτι του». | Ο δέκτης δεν νιώθει σαν στο σπίτι του |
| Η πολιτική του μύθου/της αναπαράστασης: | Η πολιτική της πρόσληψης: |
| Τι σημαίνει; | Το νόημα αντικείμενο διαπραγμάτευσης τη στιγμή της πρόσληψης |
| Μεταμορφωτική πολιτική της κατανόησης/πρόσληψης | |
| ΕΑΥΤΟΣ | |
| Ρομαντικό ιδεώδες: ιδιοφυία, ατομικότητα, ταυτότητα, ενότητα | Κατασκευή |
| Γνώση (Cogito): λογοκεντρικό υποκείμενο | Συμβολικό υποκείμενο |
| Καρτεσιανό υποκείμενο | Σημείο |
| Το ανθρώπινο σώμα εν χώρω | Έλλειψη ενότητας |
| Ανοικτό στο ενδεχόμενο αλλαγής | |
| Μεταμόρφωση | |
| Εκκέντρωση | |
| Μερικές ταυτότητες | |
| Εκστατικό υποκείμενο | |
| Υποκείμενο εγγεγραμμένο στη γλώσσα | |
| Ανακαλύπτεται ξανά η υποκειμενικότητα μέσω θραυσμάτων και πολυφωνίας | |
| Το ανθρώπινο σώμα ως τόπος (σύμπτωμα ποικίλων ερεθισμάτων) --βλ. physical theatre | |
| Διασπορά φωνών: νέο φως στην έννοια της υποκειμενικότητας | |
| Ανεξάρτητη ακουστική σημειωτική | |
| ΤΟΠΟΣ | |
| Χώρος για την αναπαράσταση προϋπαρχόντων εννοιών, νοημάτων, κειμένων | Χώρος (Σκηνή): πορεία προς την ανακάλυψη του νοήματος |
| Αυθεντικότητα | Μη αυθεντικότητα |
| Μη διαμεσολάβηση | Διαμεσολάβηση/τεχνολογία/αναπαραγωγή |
| Πραγματικό (δεδομένο) | Τι είναι πραγματικό; |
| Υπερπραγματικότητα (όπου έχει χαθεί το πραγματικό) | |
| Απορίες: | |
| Διαχωρίζονται τα μίντια από την πραγματικότητα; | |
| Η εικόνα από την πραγματικότητα; | |
| Χαμένες οι αφετηρίες της φωνής, της σκέψης, της αυθεντικότητας | |
| Σημ. Ο παραπάνω πίνακας είναι μια εμπλουτισμένη μορφή του πίνακα που πρωτοδημοσίευσα στο βιβλίο μου "Θέατρο και παγκοσμιοποίηση", εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2012, σελ. 646-48 | |
