Aπό το μάτι της κάμερας στο μάτι του θεατή: (δεύτερες) σκέψεις για το θέατρο online

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που διατείνονται ότι με το διαδίκτυο ζούμε τον απόλυτο εκδημοκρατισμό της γνώσης και της ενημέρωσης. Τέλος στην αυθεντία των ολίγων, λένε. Τέλος στη δικτατορία της ελίτ, λένε. Τέλος στη δικτατορία τω εκδοτών, λένε.

Το βασικό τους επιχείρημα εστιάζει στο γεγονός ότι τώρα οι μηχανισμοί παραγωγής της γνώσης και της ενημέρωσης  βρίσκονται στα χέρια όλων. Είμαστε δυνάμει ό,τι δηλώσουμε και ό,τι επιλέγουμε να κάνουμε. Ή περίπου. Εκδότες, ποιητές, πεζογράφοι, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, κριτικοί, προφήτες, πολιτικοί. Με ίσα δικαιώματα στον λόγο, στην ψυχαγωγία, στις αναρτήσεις και στη διακίνησή τους. Αυτά μας λένε. Και καλά κάνουν.

Αντιλαμβάνομαι πολύ καλά τον ενθουσιασμό όλων αυτών που  υπεραμύνονται των ευεργετικών λειτουργιών του διαδικτύου, όμως εκείνο που αισθάνομαι πως τους διαφεύγει είναι ότι, πέρα από τα θετικά στοιχεία (που βεβαίως υπάρχουν και ασφαλώς τα ασπάζομαι), υφέρπουν οι ύπουλες και άκρως διαβρωτικές λειτουργίες μιας πολύ ιδιόμορφης όσο και πρωτόγνωρης «δημοκρατίας», την οποία εκ του πονηρού έχει κάνει σημαία του το απόλυτα παγκόσμιο τεκμήριο του σύγχρονου πολιτισμού, το διαδίκτυο, και την πουλάει αδιακρίτως δεξιά  και αριστερά (με όρους ιδεολογικούς), εντέχνως αποκρύβοντας (αναμενόμενο) το γεγονός ότι ουδεμία σχέση έχει με την ποιότητα της πραγματικής δημοκρατίας.

Το διαδίκτυο, που αυτές τις μέρες το βιώνουμε σε απόλυτα μεγέθη, πουλάει μια δημοκρατία πλασματική (virtual) και πλαστική, την οποία ο καθένας τεντώνει και ξεχειλώνει κατά πώς βολεύει. Αλλά το χειρότερο δεν είναι αυτό. Πουλάει μια επιβλεπόμενη δημοκρατία. Μια δημοκρατία  σε μόνιμη κατάσταση διαμεσολάβησης (=διαθεσιμότητας). Big Brother.

Και το θέατρο;

Και για να έρθω στο θέμα που αφορά τις θεατρικές παραστάσεις στο διαδίκτυο.

Δεν παραγνωρίζω τα θετικά που προσφέρει μια διαδικτυακή προβολή θεατρικής παράστασης, ιδίως κάτω από τις ιδιαίτερες συνθήκες που βιώνουμε αυτή τη στιγμή. Όμως, οι επιφυλάξεις μου είναι πολλαπλάσιες των θετικών εντυπώσεων. Και αυτό έχει να κάνει πιο πολύ  με το «αύριο» του θεάτρου. 

Λέω το «αύριο» για να τονίσω πως δεν πρέπει να μας παρασύρουν οι δυσκολίες της στιγμής . Χρειάζεται πάνω από όλα ψυχραιμία, μια σχετική αποστασιοποίηση και στοχασμός. Πρέπει  να βάλουμε και άλλες σκέψεις στο κάδρο του προβληματισμού μας, προκειμένου να δούμε το θέμα πιο καθαρά, πιο ψυχρά, πιο σφαιρικά και πρωτίστως πιο μακροπρόθεσμα.  Για παράδειγμα,  διερωτώμαι (κάνοντας παράλληλα και τον συνήγορο του διαβόλου): αυτή η ψυχαγωγική λύση που  πρόσκαιρα αμβλύνει το οξύ πρόβλημα του εγκλεισμού,  μήπως τελικά δημιουργεί τις προϋποθέσεις ενός πολύ μεγαλύτερου προβλήματος, τα συμπτώματα του οποίου, κατά πως φαίνεται, δεν θα αργήσουν να φανούν;

Σαν να λέμε, με δυο λόγια, μήπως --θέλοντας έτσι να βοηθήσουμε την κατάσταση-- σκάβουμε τον λάκκο μας (με το «μας» εννοώ θεατές και καλλιτέχνες) και πως αυτό που εισπράττουμε τώρα δεν είναι τίποτε άλλο παρά προεόρτια που θα φτάσουν (ερήμην ημών) στην επίσημη εορτή, στο  κυρίως μενού (το πάρτι δηλαδή), με άλλους «σεφ» στην κουζίνα των παρασκηνίων; Εάν θεωρούμε πώς το θέατρο σήμερα κατά κάποιον τρόπο "ελέγχεται" (εννοώ πιο πολύ οικονομικά), φανταστείτε τι θα γίνει αργότερα, όταν πια κοπάσει η κρίση.  Θα μου πείτε, κάνω υποθέσεις. Ίσως. Όμως τα επιχειρήματα για να τις στηρίξω τα προσφέρει εν αφθονία ο υπό διαμόρφωση κόσμος. Ένας κόσμος που θέλει ένα άλλο θέατρο. Αν λοιπόν το θέατρο δεν αντισταθεί στη λογική αυτού του νέου κόσμου, και αφεθεί  να μπει  στον χώρο της ψηφιακής δικτύωσης, μπαίνει προφανώς στον χώρο της απόλυτα ελεγχόμενης αναπαράστασης. Δηλαδή, παραδίδει την όποια αυτονομία του έχει απομείνει --και μαζί και την οντολογία του-- στη λογική «αόρατων» διαμεσολαβητών και προφανώς ελεγκτών. Εκτός κι αν έχει κανείς την ψευδαίσθηση ότι κάποιος θα βγει μπροστά και θα διασφαλίσει την ακεραιότητα ή την ελευθερία του. Το αντίθετο θα συμβεί. Δείτε με πόση ευκολία μπορεί να ελεγχθεί  η πρόσβαση στο διαδίκτυο.  Η Κίνα, με εκατομμύρια χρήστες έχει αποκλείσει την πρόσβαση στην πλατφόρμα της Google γιατί τη θεωρεί επικίνδυνη. Ο Ερντογάν (όπως κάθε δικτατορίσκος) όποτε θέλει σφραγίζει πλατφόρμες και ελέγχει διαδικτυακούς διαύλους  διακίνησης της όποιας πληροφορίας/ενημέρωσης.

 Αυτή τη στιγμή οι θεατρόφιλοι όλου του πλανήτη —και αυτό είναι από μόνο του ενδεικτικό της διαφαινόμενης αλλαγής των πραγμάτων— γίνονται παθητικοί (και συνάμα εξασκούμενοι) θεατές-μάρτυρες-συντελεστές (εκ του μακρόθεν) μιας πρόβας τζενεράλε του θεάτρου του μέλλοντος, μιας πρόβας κάπως αβέβαιης ως προς τους κώδικες και τις μεθοδεύσεις της (λογικό), όχι όμως για πολύ.  Αργά ή γρήγορα το υπό εκκόλαψη θέατρο (του αύριο) θα βρει τη διαδικτυακή «ποιητική» που απαιτεί το νέο μέσο διακίνησής του και βεβαίως την τιμή του εισιτηρίου (μην νομίζετε ότι θα είναι ξέφραγο αμπέλι). Και οι πρώτοι που θα τραβάνε τα μαλλιά τους θα είναι φυσικά οι ηθοποιοί, οι οποίοι, για να φτάσουν στο μάτι του θεατή, θα πρέπει πρώτα να περάσουν από τον έλεγχο του ματιού της κάμερας (δηλ. του διαμεσολαβητή). 

 Όπως έγραψα και σε προηγούμενο σημείωμά μου, μακάρι να βγω ψεύτης (πολύ θα το ευχαριστηθώ), αλλά βλέποντας την εξέλιξη των πραγμάτων για πρώτη φορά αισθάνομαι ότι το θέατρο, όπως το γνωρίζουμε και το αγαπήσαμε, πραγματικά απειλείται να μεταλλαχθεί σε κάτι άλλο, που ακόμη και αν συνεχίσει να λέγεται θέατρο δεν θα είναι το γνωστό θέατρο .

Θα μου πει κάποιος πως υπερβάλλω και πως το θέατρο ήταν και εξακολουθεί να είναι παιδί της κρίσης και των πανταχόθεν απειλών. Ο απόλυτος survivor. Δεν φοβάται τις προκλήσεις. Είναι όπως τα βαμπίρ: ζει από αυτές. Ναι, πολλά ναι σε αυτό,  μόνο που σήμερα είναι η πρώτη φορά που το θέατρο έχει να αντιμετωπίσει μια «πραγματικότητα» (σκόπιμα τα εισαγωγικά)  άλλων προδιαγραφών, μια "πραγματικότητα" που είναι όπως τον κορωνα-ιό, ευέλικτη, μεταδοτική, άπιαστη και κυρίως "αόρατη", καθώς και μηχανισμούς αναπαραγωγής και ελέγχου επίσης αόρατους. Αυτό σημαίνει ότι το θέατρο  σταδιακά  κινδυνεύει να χάσει από το οπτικό του πεδίο τους ορατούς «αντιπάλους» του, εκείνους τους «δαίμονες» που πυρπολούσαν τα αντανακλαστικά του από την εποχή του Αισχύλου και δώθε. 

Από τη στιγμή λοιπόν που χάνεται ή απομακρύνεται ή συσκοτίζεται το έρεισμα της  αμεσότητας και της συγκρουσιακής λογικής από το ίδιο το οντολογικό του είναι,  όλα μοιραία θα αλλάξουν. Θέαμα και θεατές. Για κάποιους (κυρίως τους νέους που έχουν μια άλλη άποψη περί  live θεάματος) οι αλλαγές το πιθανότερο θα είναι καλοδεχούμενες. Για κάποιους, κυρίως τους παλαιότερους, όχι.  Εδώ θα άξιζε νομίζω να γίνει μια έρευνα κοινού. Ποιοι παρακολουθούν αυτές τις θεατρικές αναρτήσεις. Θα μου πείτε, τέτοια ώρα τέτοια λόγια. Από την άλλη, στη βράση κολλάει το σίδερο.
Σε κάθε περίπτωση: Οψόμεθα. Κοντός ψαλμός αλληλούια.

.