Οικείες (τραγικές) συγκινήσεις

Δύο διαφορετικοί κόσμοι

Πρόκειται για τους δημοφιλέστερους Αμερικανούς δραματικούς συγγραφείς. Σπάνια περνά θεατρική σεζόν που να μην παίζεται κάποιο έργο τους. Φέτος το Εθνικό Θέατρο αποφάσισε (και πολύ σωστά) να γιορτάσει τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του με το σπουδαίο «Γλυκό πουλί της νιότης» (σε σκην. Έφης Θεοδώρου).
Ο Γρηγόρης Βαλτινός, ήδη από πέρυσι, προσφέρει συγκινήσεις με το «Ψηλά από τη γέφυρα», έργο απόλυτα συναφές με την τρέχουσα μεταναστευτική μας πραγματικότητα. Ο λόγος για τον Τένεσι Γουίλιαμς και τον Άρθουρ  Μίλερ, δύο από τα κορυφαία ονόματα του αμερικανικού αλλά και του παγκόσμιου θεάτρου. Δύο προσωπικότητες εντελώς διαφορετικές, αλλά και αλληλοκαλυπτόμενες. Εάν ο Γουίλιαμς είναι ο Λόρκα του αμερικανικού θεάτρου, ο Μίλερ είναι ο Αμερικανός Ίψεν. Εάν ο κόσμος του Γουίλιαμς είναι μητριαρχικός, τρυφερός, γεμάτος από ευαίσθητους ανθρώπους, ο κόσμος του Μίλερ είναι πατριαρχικός, σκληρός, με κυρίαρχους τους άνδρες. Αυτό που ενώνει τους δύο είναι η αγάπη για τον πληγωμένο άνθρωπο, τον ποδοπατημένο.

Ο δοκιμαζόμενος άνθρωπος

Ο άνθρωπος, όταν δοκιμάζεται, μας λέει ο Μίλερ, πρέπει να είναι απόλυτα ειλικρινής απέναντι στον εαυτό του. Σ’ αυτήν την επίπονη συνάντηση έρχεται αντιμέτωπος με μια βαθιά αίσθηση της μικρότητας και της απαξίας είτε της δικής του είτε των άλλων. Αυτή η συνειδητοποίηση οδηγεί στη σωτηρία. Με δυο λέξεις: γνώθι σαυτόν. Ό,τι ακριβώς συμβαίνει στο «Ψηλά από τη γέφυρα» (1956), η πλέον συνειδητή προσπάθεια του συγγραφέα να γράψει σύμφωνα με τους κώδικες της κλασικής τραγωδίας. 

Ο Μίλερ χρησιμοποιεί τη φροϋδική ψυχολογία ως τη μοντέρνα εκδοχή της αναπόφευκτης μοίρας, με πρόθεση να δώσει τραγικό μέγεθος και ένταση στην ιστορία του Έντι, του οποίου ο έρωτας για την ανιψιά της γυναίκας του τον οδηγεί στην καταστροφή.  Το δραματικό βάρος του έργου εντοπίζεται στην ψυχή του κεντρικού ήρωα, όπως συμβαίνει και στον «Οθέλλο» και, ιδίως, στον «Μακμπέθ», όπου ο αδύνατος άνδρας οδηγείται από προσωπικούς δαίμονες ολοένα εγγύτερα στην αυτοκαταστροφή.

Μιμούμενος τον αρχαίο χορό, ο Μίλερ χρησιμοποιεί τον δικηγόρο και φίλο της οικογένειας Αλφιέρι ως «πληροφοριοδότη/αγγελιοφόρο». Είναι αυτός που συμπληρώνει όλα τα κενά και προλέγει τα μελλούμενα γύρω από τον χαρακτήρα του ήρωα, κάτι που μπορεί να διευκολύνει το συγγραφέα στην εξέλιξη της δράσης και στο άπλωμά της στην πλατεία, όμως εκτιμώ ότι την αποψιλώνει από την ένταση, δεδομένου ότι πολλά πράγματα που έπρεπε να δείχνονται μέσα από τη δράση απλώς λέγονται. Επιλογή που μεταφέρει τον πυρετό του δραματικού αγώνα μακριά από τον Έντι, σε δορυφορικές παρουσίες που μειώνουν τη θερμοκρασία των δρωμένων. Πέρα απ’ αυτό, θα μπορούσε κανείς να χρεώσει στο συγγραφέα και μια τάση προς το ρητορικό στόμφο και τη μηχανική υποταγή στις επιταγές του ρεαλιστικού ιδιώματος. Μικρές ωστόσο οι απώλειες, σε σχέση με τα πλεονεκτήματα του έργου που πηγάζουν από τη σωστή αξιοποίηση και προέκταση των δυνατοτήτων του τοπικού ρεαλισμού. Ένας ρεαλισμός που αγκαλιάζει και εκφράζει ποικίλα θέματα, όπως η προσωπική ηθική, το προσωπικό πεπρωμένο και το αμερικανικό όνειρο, με πρωταγωνιστή τον καθημερινό άνθρωπο και τις σχέσεις του με το κοινωνικό σύνολο.

Σκηνοθεσία και συντελεστές

Η σκηνοθεσία του Γρηγόρη Βαλτινού απέφυγε, σ’ ένα βαθμό, την περιρρέουσα ηθογραφική αύρα και τις συμπορευόμενες αγκυλώσεις και έδωσε στο έργο ένα ρυθμό  γοργό, που στραφτάλιζε στους τόνους ενός αναγνωρίσιμου ρεαλισμού. Χωρίς ενοχλητικά παραγεμίσματα, σκέπασε τις «τραγικές» μειονεξίες του έργου και άφησε να φανούν και να λειτουργήσουν ανενόχλητες οι  ανθρώπινες αρετές του. Σκηνοθεσία που μπορεί να μην κόμισε κάτι καινούριο, από την άλλη όμως δεν απογοήτευσε. Εξέπεμπε μια ιδιαίτερη ζεστασιά και φροντίδα.

Ο Πέτρος Φυσσούν, από τη θέση του δικηγόρου, διένειμε στην παράσταση μερίδια σοφής εμπειρίας, ενίοτε εμβολιασμένης με δόσεις αβεβαιότητας και πεζής αφλογιστίας. Οι χορικές του παρεμβάσεις ζητούσαν κι άλλο νεύρο, περισσότερες αυξομειώσεις και πύκνωση.

Ο Γρηγόρης Βαλτινός, με μαεστρία, άνεση και στέρεη γνώση των μέσων, οδήγησε τον ήρωά του από την αμυντική σκληρότητα ως την ωρίμανση της τελικής απόφασης και στον ρόγχο της παραίτησης και της αυτοκαταστροφής. Στις κλιμακούμενες δράσεις του έβλεπε κανείς όλη αυτή την επώδυνη εξέλιξη και τις εσωτερικές διεργασίες.

Η Κερασία Σαμαρά ζωντάνεψε με πάθος και νατουραλιστικές αποχρώσεις βήμα βήμα το πορτρέτο και τα αισθήματα μιας μοντέρνας κοπέλας της εποχής της, μιας κοπέλλας φορτωμένης τα ντεσού του μεταναστευτικού παρελθόντος του οικογενειακού της κύκλου. Χωρίς να ξεστρατίσει, επεξεργάστηκε και κράτησε τις ισορροπίες ανάμεσα στον θείο της και τον έρωτα της για τον  Ροντόλφο.

Στο πρόσωπό της Βίκυς Παπαδοπούλου (γυναίκα του Έντι) είδαμε να διαγράφεται με βαθιές χαρακιές ένα μέρος  της τραγικής εξέλιξης των πραγμάτων. Το ζυγισμένο παίξιμό της και οι ελεγχόμενες παρεμβάσεις της, φόρτισαν την κλιμάκωση του τρόμου (και του μοιραίου). Ευαίσθητη καρδιά, φιλότιμο, πάθος για τη δεύτερη ευκαιρία, αλλά και ζοριλίκι εκεί που πρέπει έδειξαν στη σκηνή οι  Θ. Κουρλαμπάς και Ν. Πουρσανίδης                    .

Ο Γιώργος Πάτσας πρότεινε ένα ημιρεαλιστικό και συνάμα περιεκτικό σκηνικό κόσμο, που έδωσε χώρο στα δρώμενα να απλωθούν και να σημάνουν, όχι μόνο σε τόνους αυστηρώς αμερικανικούς.

Συμπέρασμα: μια παράσταση που διένυσε, χωρίς τη φιλοδοξία της πρωτοτυπίας, την απόσταση ανάμεσα στο μερικό (περίπτωση Έντι) και το γενικό (εποχή και αίτια) με φροντίδα και στρογγυλεμένες ερμηνείες, που κατέβηκαν στην πλατεία και συγκίνησαν με την οικειότητά τους.

Αγγελιοφόρος της Κυριακής

13/2/2011