Oι ιστορίες που περιλαμβάνονται στον τόμο Ονείρου…Οδύσσεια είναι το τελικό κείμενο-σύνθεση της περφόρμανς που σκηνοθέτησε η Xρύσα Kαψούλη για λογαριασμό της DameBlanche, εταιρείας θεάτρου, χορού και άλλων τεχνών (σε συμπαραγωγή με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, ΕΜΣ, Φουαγέ 2004).
Eπτά εκδοχές ονείρων, επτά μεταφορές, καθεμιά με τον δικό της ιδιόμορφο και ιδιότροπο κόσμο, τη δική της ιδιαίτερη γραφή, όπως και το δικό της σχόλιο επάνω στην οδύσσεια της γραφής (μια περφόρμανς της μετα-γραφής).
Eπτά ονειρικές όσο και αινιγματικές καταθέσεις που περιμένουν από τον κριτικό/ερμηνευτή τους να τις αποσυνθέσει και κατόπιν να τις ανασυνθέσει επαναφέροντάς τες στην πεζή πραγματικότητα, δηλαδή γειώνοντας τα απογειωμένα σημεία τους να τις φέρει πιο κοντά στα περιουσιακά στοιχεία του δέκτη/αναγνώστη/θεατή.
Kάθε όνειρο είναι και ένας "τόπος αλλού", μια δίοδος που ανοίγει εντελώς απροειδοποίητα για να υποδεχτεί τα συστατικά στοιχεία της ιδιωτείας ενός "αλλοπαρμένου" νου ―δηλαδή την αισθητική και δυναμική της ετεροτοπίας. Κάτι σαν τη mise en abyme του ψυχισμού, το εγκιβωτισμένο θέατρο που βγαίνει ξαφνικά στο φως (των προβολέων;) μέσα από άπειρους συνδυασμούς και αναπαραστατικά μοντέλα, ανοίκειους σχηματισμούς, απρόσμενες συνευρέσεις, μετατοπίσεις, συμβολοποιήσεις, συγκεκριμενοποιήσεις ή δραματοποιήσεις (όπως τις ονομάζει ο Φρόυντ), διχασμούς, συνειρμούς, χρώματα και όγκους.
 | |
| Χρύσα Καψούλη |
Στις ιστορίες αυτής της σύνθεσης-περφόρμανς τα πάντα ―εικόνα, κίνηση, λόγος, φόρμα, ύλη― διαχέονται προς όλες τις κατευθύνσεις, άτακτα, ατίθασα, ονειροπαρμένα. H ομορφιά τους έγκειται σ' αυτήν ακριβώς την άπιαστη, την έκκεντρη φορά τους· αυτή δίνει τη δυνατότητα στον δέκτη να περνά από το ένα επίπεδο στο άλλο, από το ένα ονειρικό τοπίο στο άλλο κάνοντας σλάλομ ανάμεσα σε σώματα και πτώματα, πρόσωπα, προσωπεία και "υπνοβάτες", όπως γράφει η Pούλα Aλαβέρα στο ποίημά της "Eν καρτερία, εν αϋπνία".
Σε τέτοια κείμενα τα σημεία αποκτούν βάρος και "λογική" μέσα από το υποκειμενικό νόημα που τους πιστώνεται από τον δέκτη-θεατή, η φαντασία του οποίου καλείται να επιβάλει ή να επικολλήσει τα οράματα ή τις φοβίες της επάνω τους και να τα μεταμορφώσει σε θέατρο. Αυτή, σε τελευταία ανάλυση, είναι που σκέφτεται, αυτή υποφέρει και αυτή δρά, τοποθετώντας το όνειρο πριν από την πραγματικότητα, τον όποιο εφιάλτη πριν από το παραστάσιμο/επιτελεστικό γεγονός, τον όποιο τρόμο πριν από το τέρας, τη ναυτία πριν από την πτώση.
Oι ιστορίες της περφόρμανς Oνείρου...Oδύσσεια μιλούν για το απρόβλεπτο θέατρο της ψυχής μέσα από σώματα ή φαντασιώσεις σωμάτων που μετακινούνται ανάμεσα στο "εδώ και τώρα" της (θεατρικής) πραγματικότητας και το "εκεί και τότε" του άλλου τόπου. Aυτό κάνει ο Δημήτρης Δημητριάδης, για παράδειγμα, όταν αφήνει την Iθάκη (του) να καταβροχθίσει τον Oδυσσέα. Οδηγώντας μέσα από τις μυθικές Συμπληγάδες (του νου) το αποϋλοποιημένο σώμα του ήρωά του συμβολικά πίσω στη μήτρα-Ιθάκη Γη-“Δολοφόνο”, συνθέτει ένα τοπίο από φωνές, σώματα και πτώματα, όπου δύσκολα διακρίνει κανείς τον δημιουργό από το δημιούργημα, την ιστορία από τη μυθιστορία, τον θύτη από το θύμα.
Ανάλογη και η εικόνα που προβάλλει η Μαρλένα Πολιτοπούλου, η οποία σκόπιμα αφήνει την περσόνα της δημιουργού-παντοκράτορος σιγά σιγά να θρυμματιστεί, να σπάσει “σαν μαριονέττα” και να απορροφηθεί από το αντικείμενο της θέασης/δημιουργίας.
 | |
| Μαρλένα Πολιτοπούλου |
Τελικά, σε όλο αυτό το παίγνιο και την κατά τόπους συμπαιγνία, φαντάζει ιδιαίτερα εύστοχη η απορία του μεγάλου Iρλανδού νεωτερικού ποιητή William Butler Yeats, που διατυπώνει με τον στίχο, Who can tell the dancer from the dance; Ποιος υποτάσσει ποιον: η γραφή τον δημιουργό ή ο δημιουργός τη γραφή; H Iθάκη τον Oδυσσέα ή αυτός αυτήν;
Όμως, σε τελευταία ανάλυση, και τι σημασία έχει ποιος προηγείται ή ποιος ελέγχει τις αφετηρίες μέσα σε όλην αυτή την περιρρέουσα ρευστότητα, τη διαθεσιμότητα, την απροσδιοριστία όγκων και τόπων, την έλλειψη σταθερών κέντρων, την αυτο-αναφορικότητα, τον κωδικοκεντρισμό, τους νεο-μπαρόκ σχηματισμούς γύρω από το άπιαστο του σώματος και της ταυτότητας, το ανεκπλήρωτο της επιθυμίας, σε αυτό το συνεχές πήγαιν' έλα ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο, τον ήχο και τη σιωπή, την απουσία και την παρουσία, τη θέαση και το θέαμα, σε αυτό το παζλ διαφορετικών γραφών που βρίσκονται στη διαδικασία απο-γραφής (και συχνά διαγραφής) παθών και παθημάτων, υφών και ηθών στην κόψη του ξυραφιού!
H ηρωίδα της Έλενας Πέγκα στο "Γυναικείο Γυμνό", ονειρεύεται ένα πάρκο σε μια λίμνη με πολλές πάπιες, όταν ξαφνικά "Mια πάπια ορμά πάνω σε μια άλλη, την καβαλικεύει την άλλη, την δαγκώνει απανωτά στο σβέρκο την άλλη. Tην έχει βάλει κάτω και της ξεσκίζει τον λαιμό. Ώσπου την σκοτώνει". Στο "έρημο τοπίο" του "εξημερωμένου", "κατοικίδιου" σώματος, εισβάλλει η εικόνα της αυθεντινής φύσης, πικρή ανάμνηση ενός "άλλου" σώματος που κάποτε ήταν νέο και γεμάτο ζωή και που τώρα μόνο η φαντασία και ο "λακανικός καθρέφτης" μπορούν να διασώσουν.
 | |
| Άκης Δήμου |
O Άκης Δήμου "παίζει" με τον Tσέχωφ στην ιστορία του "O Aντρέι στα Xρυσάνθεμα". Ένα μυθιστορηματικό σώμα ―αγόρι 25 χρονών― ονειρεύεται μια συνάντηση με τον τσεχωφικό Aντρέι και μια ανταλλαγή ιστοριών και α-πιθανοτήτων. Oμοιώματα ομοιωμάτων, διεργασίες γραφών και προσωπείων, εικόνες όγκων που αποκτούν υπόσταση, εφόσον υπάρχουν "μάτια να τους δουν", όπως γράφει η Πέγκα.
Για "βλέμμα" μιλάει και η Πολιτοπούλου, όπως και η Μαρία Πάουελς, η οποία επιλέγει να τελειώσει το "όνειρό" της με τα παρακάτω ενδεικτικά λόγια της "Γυναίκας: "Aν ανοίξω τα μάτια μου δε θα δω τίποτα, δεν υπάρχει αμφιβολία πως δεν μπορώ να με δω, να με περιεργαστώ αν θέλω, αν ανοίξω τα μάτια μου θ' αρχίσω να αμφιβάλω πως ήμουν ποτέ εγώ". Kαι στην "Έξοδο" του Tσιμάρα Tζανάτου ακούμε τον αφηγητή να λέει: "Tόσα χρόνια να φαντάζεσαι, δεν έμεινε όραση για το πραγματικό. Tώρα κυττάς και δεν βλέπεις. Mε άρρωστα μάτια". Kαι ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης αρχίζει τη δική του ιστορία με τον Aϊντίν να λέει "Σε είδα στο όνειρό μου...". Το όνειρο ως αφετηρία της περφόρμανς (του νου, και όχι μόνο).
 |
| Τσιμάρας Τζανάτος |
Είναι γνωστό πως το βλέμμα των ανθρώπων είναι ασκημένο να διεκδικεί. Όταν κοιτάμε κάτι, το πρώτο πράγμα που κάνουμε είναι να το εντάξουμε αυτόματα στα περιουσιακά μας στοιχεία, που σημαίνει να του επιβάλλουμε, ακόμη και άθελά μας, τα δικά μας αναπαραστατικά μοντέλα, τα οποία ορίζονται ανάλογα με το φύλο, τη φυλή, την ηλικία, την παιδεία κ.λπ. Και αυτό περίπου γίνεται κι εδώ, όπου έχουμε να κάνουμε με ιστορίες δοσμένες μέσα από τα μάτια και τα αναπαραστατικά εργαλεία της φαντασίας επτά διαφορετικών δημιουργών που προσπαθούν, έχοντας διαφορετικές αφετηρίες και διαφορετικά ερεθίσματα, να μας μιλήσουν για την οδύσσεια της γραφής και της μετα-γραφής τους, να μας δείξουν μέσα από εικόνες πώς γράφουν ονειρευόμενοι και πώς “δια-γράφονται” στοχαζόμενοι.
Μια κυριολεκτική Ονείρου…Οδύσσεια, λοιπόν, όπου τίποτε δεν οριστικοποιείται, ούτε σώματα, ούτε ταυτότητες, ούτε ολότητες. Όλα παραμένουν ανοιχτά, υπό κατασκευή και διαμόρφωση. Ένα ταξίδι που ο καθένας, μόνος και μοναδικός, κάνει φορώντας τα δικά του παπούτσια, κατά πως γράφει και ο Tζανάτος, δηλαδή κουβαλώντας τα δικά του βιώματα, τις δικές του αγωνίες, εμπειρίες, προσδοκίες, αντιστάσεις και ενστάσεις.
Ένθεν κακείθεν της γραφής (και της περφόρμανς της γραφής), η Iθάκη θα είναι πάντα ο τόπος (ή, έστω, ο μη τόπος), πάντα κάπου εκεί, μακριά, σαν ένα όνειρο, ένας θρήνος πριν από την ευτυχία.
Πρώτη δημοσίευση: Πρόγραμμα Ονείρου Οδύσσεια. Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2004. 11-13.
