Ζώντας από κοντά
και για πολλά χρόνια και τη θεατρική Αθήνα και τη θεατρική Θεσσαλονίκη, έχω να
κάνω την εξής παρατήρηση, μάλλον πιο πολύ απορία:
Γιατί οι
περισσότεροι σκηνοθέτες που ανεβαίνουν στη Θεσσαλονίκη για κάποια παράσταση
(κατά κανόνα στο ΚΘΒΕ) συνήθως αυτό που παραδίδουν προς θέαση και κρίση δεν
είναι ανάλογης ποιότητας με αυτό που βλέπουμε από αυτούς τους ίδιους
καλλιτέχνες στην Αθήνα;
Και για να μην
παρεξηγηθώ, εννοείται ότι οι εξαιρέσεις πάντα υπάρχουν (παραπέμπω εν τάχει πίσω στα χρόνια 1970-2000, αλλά και μετά, όταν παραστάσεις του
Κρατικού γίνονταν εθνική είδηση), όμως σε γενικές γραμμές η αίσθηση που μου
δημιουργούν οι περισσότερες σκηνοθεσίες αυτού του τύπου (και πρέπει να πω και
να τονίσω από καλλιτέχνες που εκτιμώ ιδιαίτερα και το ξέρουν) είναι κάτι
"περαστικό" (δεν λέω βιαστικό!!). Εννοώ, σκηνοθεσίες που έρχονται και
φεύγουν/εξαφανίζονται, χωρίς συνήθως να αφήνουν πίσω τους κάποιο ευκρινές,
διακριτό αποτύπωμα (προς μίμηση και συνέχεια). Σαν να μην έγιναν ποτέ. Σαν να
μην πάτησαν πουθενά στο χώμα ώστε να βλαστήσει κάτι αργότερα.
Κάποιοι
ενδεχομένως ισχυριστούν ότι αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός πως δεν
επαρκεί, μεταξύ άλλων παραγόντων, το διαθέσιμο εγχώριο έμψυχο (και άψυχο) υλικό
για να γίνει κάτι ξεχωριστό, ιδιαίτερο, πιο ψαγμένο, πιο ανήσυχο, με πιο βαθιές
και ανθεκτικές ρίζες που να υπόσχονται κάποια συνέχεια.
Σίγουρα, η
αγορά της Θεσσαλονίκης δεν έχει (και πολύ φυσιολογικά) τον όγκο, τις επιλογές
και τις εναλλακτικές λύσεις της Αθήνας, όμως δεν μπορεί αυτή η πόλη που
τροφοδοτεί και συντηρεί το εναλλακτικό (και όχι μόνο) θέατρο στην Αθήνα, να μην
έχει ικανό κόσμο να στελεχώσει τις οποιεσδήποτε ανήσυχες (αλλά και mainstream)
παραστάσεις. Φυσικά έχει.
Δεν μπορεί μια
πόλη που έχει ένα σπουδαίο Τμήμα Θεάτρου, δραματικές σχολές και ταλέντα και από
ό,τι αντιλαμβάνομαι και πρόθυμους εργοδότες να μην προσφέρεται. Φυσικά
προσφέρεται. Οπότε, κάτι άλλο θεωρώ ότι συμβαίνει ή φταίει. Ο καθένας από τη
σκοπιά του μπορεί να επικαλεστεί χίλιους δυο λόγους. Θα σταθώ μόνο σε αυτόν
που, ως θεατής και κριτικός, εκτιμώ ότι είναι ο σοβαρότερος, ο πλέον αυτονόητος
και ο λιγότερο εξαρτημένος από οικονομικούς ή άλλους παραγοντες (πολλοί από
τους οποίους ισχύουν στο κάτω-κάτω και στη θεατρική ζωή της Αθήνας).
Πιστεύω,
λοιπόν, πως, πέρα από τις όποιες υπαρκτές δυσκολίες δεκαετιών, που δεν νομίζω
θα λυθούν ποτέ (τουλαχιστον ικανοποιητικά), η ειδοποιός διαφορά οφείλεται στο
γεγονός ότι η Αθήνα είναι η βάση, το "καλλιτεχνικό σπίτι" των
σκηνοθετών που έρχονται στη Θεσσαλονίκη, οπότε εκεί λογικά και φυσιολογικά
χτίζουν την καριέρα τους, τις όποιες "συνέχειες" της δουλειάς τους,
δηλαδή χτίζουν επάνω σε κάτι που ήδη έχουν προετοιμάσει (με παραλήπτη ένα κοινό
εν πολλοίς οικείο και προβλέψιμο). Με άλλα λόγια, στην Αθήνα νιώθουν "σαν
στο σπίτι τους", ενώ στη Θεσσαλονίκη νιώθουν περαστικοί, φευγάτοι, πιο πολύ διεκπεραιωτές παρά δημιουργοί. Η
Θεσσαλονίκη είναι μια μικρή παρένθεση. "Τώρα με βλέπετε, τώρα όχι".
Όπως ένας ηθοποιός στη σκηνή. Το οποίο είναι απόλυτα λογικό και σε ένα βαθμό
αναμενόμενο.
Από την άλλη,
βέβαια, εδώ θα χωρούσε και ο αντίλογος που λέει ότι η σπουδαία τέχνη είναι εκείνη
που σε κάνει να "μην νιώθεις σαν στο σπίτι σου", δηλαδή η τέχνη που
σε βγάζει έξω από τις ρουτίνες και τις νόρμες σου, άρα υπ΄ αυτήν την έννοια η
Θεσσαλονίκη (με όλες τις δυσκολίες και ιδιαιτερότητές της, τα στραβά της και
τις παθογένειές της) θα έπρεπε να είναι το μήλον της έριδος για όλους αυτούς, η
καλύτερη αγορά για πειραματισμούς, ανοίκειες προτάσεις και γενικά για οτιδήποτε
θα έκανε όλους, επισκέπτες καλλιτέχνες και ντόπιους (σκηνοθέτες, ηθοποιούς και
θεατές), να "μην νιώθουν σαν στο σπίτι τους". Ένα συνεχές ξεβόλεμα.
Προς
επίρρωση της σκέψης μου αυτής να θυμίσω εν τάχει την εντύπωση που είχε κάνει η
Μηχανή Άμλετ του Χάινερ Μϋλερ, σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού
στο "ηρωϊκό" πάλαι ποτέ Υπερώο του Κρατικού. Talk of the town για
χρόνια. Και αργότερα η Αυτοκρατορία του Γιώργου Βέλτσου,
πάλι σε σκηνοθεσία Μαρμαρινού στο φουαγέ του Μεγάρου Μουσικής 2. Από τη λίστα των αναμνήσεών μου ανασύρω το μεταμοντέρνο Déjà vu, σε σκηνοθεσία Τσέζαρις
Γκραουζίνις, στη Μονή Λαζαριστών το 2010, τις
Βάκχες που δίχασαν ένα ολόκληρο έθνος, σε σκηνοθεσία Ματίας Λάνγκχοφ
(1997), την Ελένη που προκάλεσε
εμφύλια σύρραξη στην Επίδαυρο σε σκηνοθεσία Ανδρέα Βουτσινά (1986), και την ίδια
χρονιά το επίσης διχαστικό Κρίμα που είναι πόρνη του Τζων Φορντ, σε σκηνοθεσία του
Γιάννη Χουβαρδά (1986) και πιο πριν η πολυσυζητημένη Άλκηστη
σε σκηνοθεσία πάλι του Γιάννη Χουβαρδά (1984), η Γέρμα (1982) του Λόρκα σε
σκηνοθεσία του ραγδαία ανερχόμενου τότε Θόδωρου Τερζόπουλου, και ακόμη πιο
παλιά Ο Κύριος Πουντίλα και ο
άνθρωπός του Μάττη, (1976), σε σκηνοθεσία του ιδιοφυούς Μίνωα Βολανάκη, μεταξύ άλλων σημαδιακών
παραστάσεων που συζητήθηκαν, αγαπήθηκαν, αμφισβητήθηκαν, δίχασαν και γενικά δεν
πέρασαν απαρατήρητες. Άφησαν φεύγοντας έντονες αναμνήσεις και διακριτά
αποτυπώματα.
Να θυμίσω ακόμη
ότι στη σημερινή Ευρώπη οι πιο ζωηρές και ανήσυχες δουλειές
γίνονται από "επισκέπτες" (η μόνιμους) σκηνοθέτες που
δραστηριοποιούνται έξω από τα μεγάλα αστικά κέντρα ή τις
βεβαρημένες θεατρικά πρωτεύουσες. Και η Θεσσαλονίκη είναι μια τέτοια πόλη και
μάλιστα "συνοριακή", άλλο ένα τεράστιο (!) αβαντάζ-ερέθισμα για
κάποιον καλλιτέχνη που φιλοδοξεί να καταθέσει πρόταση, η οποια θα μείνει (δώρο
στην πόλη) όταν αυτός θα επιστρέψει στη βάση του.
Σε κάθε περίπτωση, όπως είπα δεν είναι μόνο ένα πράγμα αυτό που φταίει ή παίζει ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα. Είναι πολλά. Και ίσως για τον κάθε ένα από μας διαφορετικά. Υπ' αυτήν την έννοια αυτό που σχολιάζω εν συντομία εδώ είναι μια αυστηρώς προσωπική εκτίμηση, η οποία εννοείται οτι μπορεί να είναι και στρεβλή.
8
Απριλίου 2023
