.
Στην
αρχή και στο τέλος κάθε καλοκαιρινής θεατρικής σεζόν είθισται το θέμα συζήτησης
να είναι το φεστιβάλ Αθηνών και δη το Φεστιβάλ Επιδαύρου. Τι έγινε; Τι δεν
έγινε; Τι θα 'πρεπε να γίνει; Γιατί έτσι κι όχι αλλιώς; Γιατί αυτός κι όχι εγώ;
Ουκ έστιν τέλος. Χρόνια κρατά αυτή η κολόνια. Από τότε που γεννήθηκε ο θεσμός.
Συμφωνίες,διαφωνίες, τοποθετήσεις, απορίες, ακόμη και πολιτικές και κομματικές
συγκρούσεις.
Ο
χρόνος έδειξε πως καμιά τοποθέτηση, κανένα υμνολόγιο και καμιά καταδίκη δεν
στάθηκαν ικανά να κλείσουν το θέμα. Και θα έλεγα ευτυχώς. Και γιατί να κλείσει,
άλλωστε; Ποιο θα είναι το κέρδος; Το κλείσιμο ισοδυναμεί με θάνατο, ή αν
προτιμάτε, με "ιεροποίηση", δηλαδή με αποπομπή από την τροχιά της
ιστορίας.
Η
Επίδαυρος θα συνεχίσει να ζει και να ευτυχεί όσο θα συζητιέται και θα διχάζει,
όσο θα προκαλεί εντάσεις και ενστάσεις, όσο δηλαδή θα επανα-ιστορικοποιείται
και επανα-εδαφικοποιείται.
Εκείνο
που δεν δέχεται η Επίδαυρος είναι αφεντικά. Aπόλυτοι αναθεματισμοί και
βαρύγδουπες εξαγγελίες γεννήσεων και θανάτων, ιδίως από κριτικούς, είναι
βεβιασμένες εκτιμήσεις που ξεχνούν ότι η "άγρια" ομορφιά και γοητεία
του θεάτρου, πολλώ δε μάλλον ενός ιστορικού θεάτρου και θεατρικού χώρου,
βρίσκεται στην απουσία της απόλυτης απάντησης, στην απουσία της μίας και
απόλυτης αλήθειας, στην απουσία κάποιας δεσμευτικής ντιρεκτίβας. Δηλαδή στην
άρνηση των αφεντικών.
Κανείς,
καλλιτέχνης ή κριτικός, δεν μπορεί με τις τοποθετήσεις του να διεκδικεί την
Επίδαυρο ή τις παραστάσεις που παρουσιάζονται εκεί, επικαλούμενος την
"αυθεντία" του, τις γνώσεις του, την "ορθότητά του", την
ιδεολογία του, την υψηλή ή τη λαϊκή του τέχνη, τα στάνταρ του, τις εμμονές και αγκυλώσεις
του.
Η
Επίδαυρος δεν είναι κτηματολόγιο. Είναι ένας ανοικτός χώρος που υποδέχεται
ενοίκους και όχι ιδιοκτήτες. Είναι ένας χώρος γεωγραφικά μεν καθορισμένος, όμως
εννοιολογικά ανοικτός, δηλαδή έχει την μορφή ενός μυθιστορήματος "ανοικτού
τέλους", ενός κειμένου (και όχι έργου), όπου οι κατά καιρούς ένοικοί του ή
αναλυτές του μπαίνουν και του αλλάζουν (πολύ φυσιολογικά) έπιπλα, χρώματα,
κουρτίνες, αντικείμενα, ακόμη και τα ....φώτα, προκειμένου να νιώθουν "σαν
στο σπίτι τους". Και μετά, όπως όλοι οι ένοικοι, έτσι και αυτοί φεύγουν με
τη λήξη του συμβολαίου τους, αφήνοντας το μυθιστόρημα σε στάση αναμονής των
επόμενων ενοίκων, κριτών, δημιουργών.
Πάντοτε
η ίδια και απαράλλακτη ιστορία. Τίποτε απολύτως το καινούργιο ή απρόσμενο από
τον 16ο αιώνα και μετά. Και αυτό το ιστορικό γαϊτανάκι μας διδάσκει κάτι πάρα
πολύ απλό και έχει σχέση με τον νόμο του δαρβινισμού: οτιδήποτε δεν
προσαρμόζεται πεθαίνει. Και το αρχαίο δράμα, και πιο συγκεκριμένα η Επίδαυρος
που το φιλοξενεί, ζει γιατί ακόμη και στις πιο συντηρητικές της φάσεις είχε την
ικανότητα της (ανα)προσαρμογής, έστω και περιορισμένης κλίμακας.
Πολύ
απλά διατυπωμένο: Η ιστορία του αρχαίου δράματος είναι η ιστορία των (ανα)προσαρμογών
του. Το ίδιο και η ιστορία της Επιδαύρου.
Απλώς
στις μέρες μας, οι ανακατατάξεις, σε σχέση με άλλες εποχές, είναι τόσο κάθετες,
τόσο ραγδαίες, που εκ των πραγμάτων υποχρεώνουν το Φεστιβάλ Επιδαύρου να
ανασυνταχθεί προκειμένου να αντιμετωπίσει πολλαπλάσιες δυσκολίες και
προκλήσεις. Δεν είναι διόλου εύκολο έργο. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι από
την εποχή του Γουτεμβέργιου έχει να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος και οι τέχνες του
μια ανάλογη επικοινωνιακή επανάσταση. Θυμίζω ότι η είσοδος της τυπογραφίας
έφερε στη θέση της κουλτούρας της ακοής και του προφορικού λόγου, την κουλτούρα
της αναγνωστικής σιωπής και την κουλτούρα της όρασης. Οι υπολογιστές κλείνουν,
μετά από 500 τόσα χρόνια, αυτό το κεφάλαιο. Ο χρόνος θα δείξει πώς θα
προχωρήσει το Φεστιβάλ από δω και πέρα, ιδίως με ένα σώμα εντελώς καινούργιων
θεατών, φυσικών χρηστών και όχι μεταναστών της τεχνολογίας. Κι εδώ που τα λέμε
, πώς θα προχωρήσουν όλα τα φεστιβάλ; Γιατί όλα αντιμετωπίζουν τεράστιες
προκλήσεις, εξού και οι ημερίδες και οι διαδικτυακές συναντήσεις που
διοργανώνονται συνεχώς.
Σημ. Αφορμή για το σύντομο αυτό κείμενο, ήταν η ημερίδα που διοργάνωσε τον Ιούνιο 2022 το Φεστιβάλ Αθηνών (στην Πειραιώς 260), με θέμα το μέλλον της Επιδαύρου, όπου είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω σχετική ανακοίνωση με τις προτάσεις μου.
