Κάποια
τσιτάτα ατάκτως ερριμμένα από τον χώρο της (ιστορικής) πρωτοπορίας και του
πειραματισμού, με αφορμή την παράσταση του
Δον
Κιχώτη (σε σκηνοθεσία Έφης Μπίρμπα, Μέγαρο Μουσικής, Θεσσαλονίκη) που
μπορεί να μην μου άρεσε καθόλου, όμως ήταν ένα καλό ερέθισμα για το παρακάτω
σχόλιο.
1. Η υποψιασμένη και ταγμένη πρωτοπορία δεν εκθέτει τα «ευρήματά» της σε τεράστιες πολυτελείς αίθουσες και με πανάκριβο εισιτήριο
2. Η πραγματική και ιδεολογικά υποψιασμένη πρωτοπορία (ή ο πειραματισμός) δεν κάνει ποτέ sold out, γιατί απευθύνεται εκ των πραγμάτων στους λίγους, σε αίθουσες ανάλογες, με ρίσκο, τρέλα, και χωρίς κανένα δίχτυ ασφαλείας.
3. Η πραγματική πρωτοπορία δεν γίνεται ποτέ "εθνική είδηση", γιατί από τη στιγμή που περνά στα περιουσιακά στοιχεία όλων παύει να πρωτοπορεί και γίνεται ένα με το Σύστημα
3.Όταν η όποια πρωτοπορία (ή πειραματισμός) «παντρεύεται» με θεσμικούς χώρους και φορείς εκ των πραγμάτων αυτο-ακυρώνεται ή, στην καλύτερη περίπτωση, αυτο-τραυματίζεται --ως «πείραμα» ή ως "επικίνδυνη" ετερότητα-- και γίνεται κάτι άλλο: εμπορικό προϊόν, αυτό που υποτίθεται κάθε πρωτοπορία οφείλει (εφόσον σέβεται τον εαυτό της) να απορρίπτει ή τουλάχιστο να ελέγχει.
Αυτά είναι κάποια από τα βασικά αξιώματα (ατάκτως ερριμμένα όπως είπα) που περίπου χαρακτηρίζουν (τουλάχιστο σε επίπεδο θεωρητικό) τον χώρο εδώ και πολλές δεκαετίες. Το θέμα είναι σε ποιο βαθμό τα ακολουθούν όσοι δηλώνουν σήμερα θιασώτες του.
Εάν κάποτε πρώτο θέμα στην ατζέντα των πρωτοπόρων καλλιτεχνών ήταν οι (ταραγμένες) σχέσεις τους με το Σύστημα, αυτό τώρα δεν ισχύει. Στα χρόνια του μεταμοντερνισμού και της παγκοσμιοποίησης οι ανήσυχες σχέσεις των δύο πάλαι ποτέ "αντιπάλων" έχουν αποκατασταθεί πλήρως. Έχουν εντελώς απενοχοποιηθεί. Και οι δύο πλευρές νιώθουν μια χαρά με τη συγκατοίκησή τους. Αναμενόμενο. Όπως καταργήθηκαν τα "όρια" και τα παθιασμένα "αντί" σε όλους τους τομείς της ζωής (όρια εθνών, τάξεων, χώρων, τόπων, χρόνων, κ.λπ) έτσι και στο θέατρο. Έχει εδώ και χρόνια εγκαταλειφθεί η αντιπαραθετική λογική του τύπου «είτε/είτε». Όλοι (ή, έστω, οι περισσότεροι), άλλοι ευθέως και άλλοι πλαγίως, θέλουν να βρίσκονται εντός των τειχών του Συστήματος. Και για να το πετύχουν ορισμένοι από αυτούς επιλέγουν να δοκιμαστούν στον χώρο της "πρωτοπορίας", ανεξάρτητα εάν ιδεολογικά και αισθητικά ταυτίζονται ή όχι με τις ουσιαστικές (και όχι επιφανειακές) προδιαγραφές του. Γνωρίζουν πολύ καλά (όπως κι εμείς) ότι είναι ο συντομότερος δρόμος να μπει κανείς στο Σύστημα, ένα Σύστημα που επιζητεί διαρκώς το "καινούργιο": καινούργια γκάτζετ, καινούργια κινητά, καινούργια αυτοκίνητα, καινούργια εξωτικά μέρη και φυσικά καινούργια σκηνικά ερεθίσματα.
Πρωτοπορία είναι πια μόνο το Σύστημα. Όπως δείχνουν τα πράγματα τίποτα δεν μπορεί να αναπνεύσει πέρα από αυτό και την ανάγκη του να "πρωτοτυπήσει". Όλα λειτουργούν (είτε από επιλογή είτε από ανάγκη ή εξαναγκασμό) ως εργοτάξιά του. Και το ελάχιστο που μπορεί να κάνει μια, θεατρική εν προκειμένω, πρωτοπορία σήμερα είναι να αναγνωρίζει διαρκώς τις αντιφάσεις της --πώς, για παράδειγμα, από τη μια μπορεί να "μισεί" τις τράπεζες γιατί εκμεταλλεύονται τον κόσμο και από την άλλη να δέχεται να επιδοτηθεί από αυτές για να κάνει την παράστασή της. Αναγνωρίζοντας αυτή την πολύ ουσιαστική αντίφαση και κάνοντάς την μέρος της ίδιας της δουλειάς της και της προβληματικής της, τότε ίσως γίνει μια πιο χρήσιμη, υγιέστερη και ενδεχομένως "επικίνδυνη" (και όχι μοδάτη —που πλέον είναι ο απόλυτος σχεδόν κανόνας) πρωτοπορία. Μια πρωτοπορία που θα τιμά επί της ουσίας τον ρόλο της, τη διόλου εύκολη αποστολή της.
Ένα πολύ τηλεγραφικό σχόλιο που σίγουρα σηκώνει τεράστια συζήτηση. Ελπίζω να επανέλθω με μια πληρέστερη τεκμηρίωση.
1. Η υποψιασμένη και ταγμένη πρωτοπορία δεν εκθέτει τα «ευρήματά» της σε τεράστιες πολυτελείς αίθουσες και με πανάκριβο εισιτήριο
2. Η πραγματική και ιδεολογικά υποψιασμένη πρωτοπορία (ή ο πειραματισμός) δεν κάνει ποτέ sold out, γιατί απευθύνεται εκ των πραγμάτων στους λίγους, σε αίθουσες ανάλογες, με ρίσκο, τρέλα, και χωρίς κανένα δίχτυ ασφαλείας.
3. Η πραγματική πρωτοπορία δεν γίνεται ποτέ "εθνική είδηση", γιατί από τη στιγμή που περνά στα περιουσιακά στοιχεία όλων παύει να πρωτοπορεί και γίνεται ένα με το Σύστημα
3.Όταν η όποια πρωτοπορία (ή πειραματισμός) «παντρεύεται» με θεσμικούς χώρους και φορείς εκ των πραγμάτων αυτο-ακυρώνεται ή, στην καλύτερη περίπτωση, αυτο-τραυματίζεται --ως «πείραμα» ή ως "επικίνδυνη" ετερότητα-- και γίνεται κάτι άλλο: εμπορικό προϊόν, αυτό που υποτίθεται κάθε πρωτοπορία οφείλει (εφόσον σέβεται τον εαυτό της) να απορρίπτει ή τουλάχιστο να ελέγχει.
Αυτά είναι κάποια από τα βασικά αξιώματα (ατάκτως ερριμμένα όπως είπα) που περίπου χαρακτηρίζουν (τουλάχιστο σε επίπεδο θεωρητικό) τον χώρο εδώ και πολλές δεκαετίες. Το θέμα είναι σε ποιο βαθμό τα ακολουθούν όσοι δηλώνουν σήμερα θιασώτες του.
Εάν κάποτε πρώτο θέμα στην ατζέντα των πρωτοπόρων καλλιτεχνών ήταν οι (ταραγμένες) σχέσεις τους με το Σύστημα, αυτό τώρα δεν ισχύει. Στα χρόνια του μεταμοντερνισμού και της παγκοσμιοποίησης οι ανήσυχες σχέσεις των δύο πάλαι ποτέ "αντιπάλων" έχουν αποκατασταθεί πλήρως. Έχουν εντελώς απενοχοποιηθεί. Και οι δύο πλευρές νιώθουν μια χαρά με τη συγκατοίκησή τους. Αναμενόμενο. Όπως καταργήθηκαν τα "όρια" και τα παθιασμένα "αντί" σε όλους τους τομείς της ζωής (όρια εθνών, τάξεων, χώρων, τόπων, χρόνων, κ.λπ) έτσι και στο θέατρο. Έχει εδώ και χρόνια εγκαταλειφθεί η αντιπαραθετική λογική του τύπου «είτε/είτε». Όλοι (ή, έστω, οι περισσότεροι), άλλοι ευθέως και άλλοι πλαγίως, θέλουν να βρίσκονται εντός των τειχών του Συστήματος. Και για να το πετύχουν ορισμένοι από αυτούς επιλέγουν να δοκιμαστούν στον χώρο της "πρωτοπορίας", ανεξάρτητα εάν ιδεολογικά και αισθητικά ταυτίζονται ή όχι με τις ουσιαστικές (και όχι επιφανειακές) προδιαγραφές του. Γνωρίζουν πολύ καλά (όπως κι εμείς) ότι είναι ο συντομότερος δρόμος να μπει κανείς στο Σύστημα, ένα Σύστημα που επιζητεί διαρκώς το "καινούργιο": καινούργια γκάτζετ, καινούργια κινητά, καινούργια αυτοκίνητα, καινούργια εξωτικά μέρη και φυσικά καινούργια σκηνικά ερεθίσματα.
Πρωτοπορία είναι πια μόνο το Σύστημα. Όπως δείχνουν τα πράγματα τίποτα δεν μπορεί να αναπνεύσει πέρα από αυτό και την ανάγκη του να "πρωτοτυπήσει". Όλα λειτουργούν (είτε από επιλογή είτε από ανάγκη ή εξαναγκασμό) ως εργοτάξιά του. Και το ελάχιστο που μπορεί να κάνει μια, θεατρική εν προκειμένω, πρωτοπορία σήμερα είναι να αναγνωρίζει διαρκώς τις αντιφάσεις της --πώς, για παράδειγμα, από τη μια μπορεί να "μισεί" τις τράπεζες γιατί εκμεταλλεύονται τον κόσμο και από την άλλη να δέχεται να επιδοτηθεί από αυτές για να κάνει την παράστασή της. Αναγνωρίζοντας αυτή την πολύ ουσιαστική αντίφαση και κάνοντάς την μέρος της ίδιας της δουλειάς της και της προβληματικής της, τότε ίσως γίνει μια πιο χρήσιμη, υγιέστερη και ενδεχομένως "επικίνδυνη" (και όχι μοδάτη —που πλέον είναι ο απόλυτος σχεδόν κανόνας) πρωτοπορία. Μια πρωτοπορία που θα τιμά επί της ουσίας τον ρόλο της, τη διόλου εύκολη αποστολή της.
Ένα πολύ τηλεγραφικό σχόλιο που σίγουρα σηκώνει τεράστια συζήτηση. Ελπίζω να επανέλθω με μια πληρέστερη τεκμηρίωση.
