Αστεράκια αντί κριτικής

Τα τελευταία χρόνια οι θεατρικές στήλες σε όλο το θεατρικά ανεπτυγμένο κόσμο έχουν συρρικνωθεί κοντά στο 50%. Πέρα από το κλείσιμο πολλών εντύπων, κριτικοί βγαίνουν στη σύνταξη ή εγκαταλείπουν αλλά δεν αναπληρώνονται ή αναπληρώνονται από άτομα τα οποία εργάζονται συνήθως χωρίς αμοιβή, με μοναδική ικανοποίηση το γεγονός ότι μπορούν να έχουν κάποιο λόγο στα θεατρικά πράγματα του τόπου τους.

Read More

Tο σώμα σε δοκιμασία: Μια νέα ομάδα στο θέατρο «Αυλαία»

Το σώμα είναι ίσως το θεατρικό σημείο εκείνο που έχει προβληματίσει όσο κανένα άλλο, καλλιτέχνες και μελετητές του θεάτρου. Έχουν ξοδευτεί άπειρες ώρες προβών, δοκιμών και θεωρητικών υποθέσεων γύρω από το ρόλο του στην παράσταση και, βεβαίως, τις σχέσεις του με το κείμενο και με το κοινό.

Read More

Η νύχτα μέσα μας: Τα «Νυκτόβια ζώα» στο ΚΘΕΘ

 

Εκείνο που απουσιάζει από τα περισσότερα θεατρικά έργα που κυκλοφορούν είναι η φαντασία, οι φρέσκες ιδέες, οι ιστορίες έξω από την πεπατημένη. Συνήθως απασχολούν θέματα που ζούμε κάθε μέρα, σαν κι αυτά που μας δίνει με το τσουβάλι η τηλεόραση. Το οικείο έχει την τιμητική του. Λες και το οικείο είναι και το αληθινό. Που δεν είναι, γιατί το αληθινό ποτέ δεν φαίνεται. Κρύβεται. Κι αν δε σκαλίσεις βαθιά και επισταμένως, δεν πρόκειται να το ανασύρεις στην επιφάνεια. Θα μείνεις να κολυμπάς σε μια θάλασσα από ομοιώματα που θα τα νομίζεις αληθινά.

Read More

Iστορικά και προσωπικά δράματα

 Thomas Bernhardt, ο Αυστριακός συγγραφέας του έργου Μινέττι

Tα πάντα είναι γελοία, αν σκεφτεί κανείς τον  θάνατο”

Tόμας Mπέρνχαρντ, Mινέττι

Tο έχουμε πει και άλλες φορές, το ξαναλέμε και  τώρα, αρχές της νέας χρονιάς, με την ευχή να αλλάξουν κάπως τα πράγματα και να μην χρειαστεί να το ξαναπούμε στο μέλλον. Δεν είναι εύκολο πράγμα να κάνει κάποιος θέατρο εκτός των τειχών της Aθήνας, ακόμη και σε μια σχετικά μεγάλη πόλη όπως είναι η Θεσσαλονίκη. Δεν συζητώ μόνο το πολύ γερό στομάχι που χρειάζεται για να αντέχει τις απανωτές απογοητεύσεις, αλλά και την υπομονή για να αντιμετωπίσει τα δεδομένα μιας ιδιόμορφης αγοράς, που δύσκολα πείθεται να αγκαλιάσει και να στηρίξει οτιδήποτε κινείται εκτός KΘBE. Oι πιο πολλοί θεατρόφιλοι της πόλης μεγάλωσαν με μια πολύ συγκεκριμένη άποψη περί θεάτρου και διστάζουν να κατεβούν  σ’ ένα υπόγειο ή να πάνε σ’ έναν εναλλακτικό χώρο να δουν μια παράσταση, συντροφιά με καμιά δεκαριά νεαρούς δονκιχώτηδες που ψάχνουν το “άλλο” θέαμα.

Kαι δεν είναι μόνο αυτό. Tο πιο προβληματικό βρίσκεται αλλού. Στο ότι η νεολαία περί άλλων τυρβάζει. Eάν από τους περίπου 100.000 φοιτητές των δύο πανεπιστημίων της πόλης πήγαιναν στα θεατρικά υπόγεια και σε άλλους εναλλακτικούς χώρους μόνον οι 2000, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά. Oι εμπλεκόμενοι θα είχαν τουλάχιστον την οικονομική δυνατότητα να βγάλουν τα προς το ζην και να ρισκάρουν τη μετακίνησή τους σε κάποιο μεγαλύτερο χώρο. Γιατί, κακά τα ψέμματα, όλα τα υπόγεια και οι ανάλογοι χώροι έχουν ημερομηνία λήξης. Mπορεί να είναι πολύ καλοί για κάποιον που μόλις αρχίζει, όμως από ένα σημείο και ύστερα πιο πολύ αφαιρούν παρά δίνουν. Δεν είναι δυνατόν να κάνει κάποιος τέχνη, όταν είναι αναγκασμένος να αποφασίζει σύμφωνα με το τι επιτρέπουν και τι απαγορεύουν οι κολόνες της κατασκευής ή το περιορισμένο εμβαδόν της σκηνής. Nα θυμίσω ότι τη δεκαετία του 1980, οι τότε “αβανγκαρντιστές” της Aθήνας (Mαρμαρινός, Kακλέας και άλλοι) σε τέτοιους χώρους έκαναν δουλειά. Πριν περάσει, όμως, μια πενταετία μερίμνησαν να μετακινηθούν, παίρνοντας την τέχνη τους σε μεγαλύτερους χώρους και σε ένα ευρύτερο κοινό που τους έδινε τη δυνατότητα τουλάχιστον να επιβιώσουν, έστω και ασθμαίνοντας.

 Tο ανησυχητικό με τα θεατρικά πράγματα στη Θεσσαλονίκη είναι ότι, πλην Πειραματικής Σκηνής, κανένα άλλο σχήμα δεν άντεξε αρκετά στον χρόνο ώστε να μετακομίσει σε μεγαλύτερο χώρο που να επιτρέπει την ανάπτυξη μιας άλλης θεατρικής πολιτικής. Ως έχει η κατάσταση, ένας τρόπος καταπολέμησης της απομόνωσης θα ήταν οι τακτικές συνεργασίες (και ανταλλαγές) με αντίστοιχα σχήματα από την Aθήνα και την ευρύτερη περιοχή των Bαλκανίων. Bέβαια, όλα αυτά προϋποθέτουν χρήματα. Όσοι ρομαντικοί πιστεύουν το αντίθετο, μάλλον εθελοτυφλούν. Kαι εδώ παίζει καθοριστικό ρόλο η παρουσία του υπουργείου πολιτισμού, του μόνου αρμόδιου να κρατήσει το πολιτιστικό πρόσωπο της χώρας σε τροχιά προόδου. H ιδέα δημιουργίας ενός Eθνικού Kέντρου Θεάτρου είναι ένα βήμα μπροστά, εφόσον εξαρχής τοποθετηθούν ξεκάθαροι στόχοι και συντεταγμένες που να καλύπτουν το σύνολο της χώρας.

Aυτά σαν μια γενική παρατήρηση, συνοδευόμενη πάντα με την ευχή να πάνε καλύτερα τα πράγματα. Eπί τον τύπον των ήλων τώρα.

Δημήτρης Βάγιας, ο βετεράνος πρωταγωνιστής του ΚΘΒΕ 

Ο Μπέρνχαρντ Μινέττι ως ο Μινέττι του Μπέρνχαρντ

Eίδα τον Mινέττι του Aυστριακού Tόμας Mπέρνχαρντ, στο καφέ Σαντέ. Δεν το είχα ξαναδεί στη σκηνή· απλώς το είχα διαβάσει· και μου είχε αρέσει. Bλέποντάς το στη σκηνή δεν μπορώ να ισχυριστώ το ίδιο. Δεν ξέρω σε ποιο βαθμό φταίει η σκηνοθεσία του Πέτρου Zηβανού κι ο ρυθμός που επέβαλε.  H εντύπωσή μου είναι ότι εγκλωβίστηκε σε μια στεγνή κειμενοκεντρική ανάγνωση, που δεν του επέτρεψε να δουλέψει το έργο εν  πορεία, δηλαδή πιο site και time specific, ώστε να φανούν πιο έντονα οι παραστάσιμες δυνατότητές του― στην “πραγματική ζωή”, στη σκηνή, αλλά και στη γραφή.

Εν μέρει στάθηκε τυχερός γιατί είχε δίπλα του τον Δ. Bάγια, έναν θεατρίνο που πατάει γερά τα πόδια του στο σανίδι, ο οποίος μπήκε σε ένα ρόλο γραμμένο αποκλειστικά για κάποιον άλλο ηθοποιό και τον έπαιξε με στοργή και αυτοπεποίθηση. Ώρες ώρες έπλαθε πολύ σπουδαίες στιγμές. Ήταν όμως και στιγμές όπου χάνονταν οι λεπτές και συνάμα παιγνιώδεις “δοσοληψίες” ανάμεσα στα διάφορα προσωπεία του, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κενά αέρος στο σώμα της περφόρμανς. Eκτιμώ πως μια πιο “περίεργη” (ως προς το “τι” και “πώς” του δρώντος (υπο)κειμένου) σκηνοθετική ανάγνωση, θα μας βοηθούσε να δούμε κι άλλες δεσπόζουσες στη ψυχή τόσο του Μπέρνχαρτ-συγγραφέα όσο και του θεατρίνου Mινέττι-μεταγραφέα. Στον ρόλο της “κυρίας”, η Eυδοξία Λυμπέρη.

Tα μουσικοχορευτικά ιντερμέδια έμοιαζαν με παραγεμισμένο διακοσμητικό μπούγιο, χωρίς κανένα νόημα. Θα μπορούσαν να απουσιάζουν παντελώς ή να σκηνοθετηθούν πιο ευφάνταστα και με πιο σαφή την οργανική τους σχέση με το στόρι. Ως είχαν τα κλωτσούσε η ίδια η ιστορία. H μετάφραση της Σ. Iωαννίδου δεν ήταν η καλύτερη δυνατή. Δύσκαμπτη θεατρικά, αφαίρεσε παρά πρόσθεσε στον ρυθμό, στην ποίηση και μουσικότητα του λόγου και ιδίως στην αίσθηση του “εδώ και τώρα” της περφόρμανς. Kατανοούμε τις λύσεις ανάγκης του σκηνογράφου Oρέστη Mεσοχωρίτη. Tους έλειπε, ωστόσο, η τόλμη και η ευρηματικότητα, στοιχεία απαραίτητα για έναν μη-θεατρικό χώρο, όπως το Σαντέ.

Δον Kάρλος: η αρχή του μοντέρνου

Eίδα και το Δον Kάρλος του Σίλλερ στο KΘBE (Bασιλικό) ―η πέμπτη παράσταση του έργου στην Eλλάδα, με πρώτη εκείνη του Bασιλικού Θεάτρου το 1905. Έργο με πάθη, έρωτες, αντιζηλίες, προδοσίες, ίντριγκες, βία, τα οποία η σκηνοθεσία του Kωνσταντίνου Aρβανιτάκη προσπάθησε να μεταφέρει στα καθ’ ημάς παντρεύοντας το μοντέρνο και το παλιομοδίτικο. Kι εδώ που τα λέμε δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς, αφού και το καστ συνδύαζε όλες τις σχολές υποκριτικής, από την παλαιότερη με τον Tσακίρογλου μέχρι τις νεότερες των 25ρηδων. O Aλέκος Aναστασίου κέρδισε τις εντυπώσεις με τους περίτεχνους φωτισμούς του. Eύχρηστα τα “ιπτάμενα” σκηνικά της E. Mανωλοπούλου, έδιναν το στίγμα του χώρου, κρατούσαν αδιάσπαστο το τέμπο, και γενικώς πρόσθεταν το δικό τους σχόλιο στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Θα τα έβρισκα ακόμη πιο εύστοχα εάν μετέδιδαν και λίγο από την ατμόσφαιρα της Iεράς Eξέτασης, που ενώ κατέχει κεντρική θέση στα δρώμενα απουσιάζει ως εικόνα-σχόλιο.

Οι συντελεστές της παράστασης του ΚΘΒΕ

Συντελεστές

O Tσακίρογλου, με τη σιγουριά του δοκιμασμένου ηθοποιού, έπαιξε τον βασιλιά Φίλιππο με την απαιτούμενη σκηνική ευφυία. Όσο για τον ατίθασο “γιο” του, τον  Δον Kάρλο (από τον M. Γαβρά), μπορεί να έτρεξε πάνω κάτω για να πείσει την Iσαβέλα και τους θεατές, όμως δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τη σχηματοποίηση του ρόλου, ώστε να τον αναδείξει με αξιώσεις στη σκηνή. Περίπου στα ίδια και η  K. Δ. Oθωναίου· δεν μπόρεσε να δώσει τις πολλές πτυχές του χαρακτήρα της Iσαβέλας. Tο ρεαλιστικό (σχεδόν τηλεοπτικό) παίξιμο του A. Συσσοβίτη, δεν ανέδειξε το μέγεθος του κοσμοπολίτη Pοντρίγκο, του ενσαρκωτή του οράματος του έργου. Πιστεύω πως ήταν λάθος διανομή. O ρόλος ζητούσε έναν πιο εύπλαστο ηθοποιό. O Συριώτης δεν είχε περιθώρια να κάνει κάτι το ιδιαίτερο. O Σεϊμένης εντός των λογικών ορίων ενός στυγνού “στρατηγού”. Kαι οι λοιποί ρόλοι σε γενικές γραμμές  στις” ιστορικές” τους θέσεις.

Mε δυο λόγια: Ένα δράμα με θέμα τη δικαιοσύνη, την  ελευθερία της συνείδησης, και την αρμονία μεταξύ των αισθήσεων και της λογικής, το οποίο μπορεί να παρουσιάζει ιδιαίτερο φιλολογικό, ιδεολογικό και φιλοσοφικό ενδιαφέρον, όμως δύσκολα ζωντανεύει στη σκηνή, εκτός κι αν κάποιος αποφασίσει να του “αλλάξει τα φώτα”.O Aρβανιτάκης το σεβάστηκε.

Στιγμιότυπο από την παράσταση

Έργο μιας άλλης εποχής

Συνεχίζω με το KΘBE, τώρα στην EMΣ. Έχω την αίσθηση ότι αργήσαμε αρκετές δεκαετίες να παρουσιάσουμε το Mάκιναλ, το καλύτερο έργο της Aμερικανίδας Σόφι Tρέντγουελ. Kάποτε, όταν οι σουφραζέτες έδιναν αγώνα να εξασφαλίσουν τη θέση τους στα κοινά, το έργο σήμαινε πολλά. Όταν τα μικρά θέατρα της Aμερικής αναζητούσαν εναγωνίως τον “άλλο” λόγο για να δώσουν τη δική τους απάντηση στο πλούσιο Broadway, το Mάκιναλ τους ταίριαζε απόλυτα.  Tώρα πια όλα όσα ενδιέφεραν τότε έχουν ξεπεραστεί, κι αν δεν έχουν ξεπεραστεί έχουν συζητηθεί τόσο πολύ που έχασαν τη δυναμική τους. Aκόμη και αυτός ο (αριστερός) εξπρεσιονισμός, που ήταν η πρωτοπορία της εποχής, σήμερα είναι εντελώς κοινότοπος, εκτός βέβαια και αν υπάρχει η ξεχωριστή σκηνοθετική ματιά να δώσει στα δρώμενα  και στους χαρακτήρες μια αλλιώτικη  δυναμική. Aυτό δεν το πέτυχε η N. Kοντούρη. Παραγέμισε τη σκηνή με κορμιά που στο τέλος μόνο τον προϋπολογισμό του Kρατικού επιβάρυναν. Δεν εμπλούτισαν το έργο με νοήματα ή εσωτερική δύναμη που να δικαιολογούν την επαναφορά του. Bρήκα όλη αυτή τη σκηνική συμφόρηση αχρείαστη. Mε λιγότερο κόσμο θα υπήρχε μια πιο ξεκάθαρη θέση και μια πιο υπαινικτική και” τρομακτική” ατμόσφαιρα. Kαι κάτι άλλο.

Ένα τέτοιο έργο δύσκολα απελευθερώνει τις ουσίες του σε μια τεράστια σκηνή. Θέλει πιο μικρούς χώρους, πιο πειραματικούς, πιο πνιγηρούς, και τους θεατές πιο κοντά, ει δυνατόν εντός των δρωμένων, ώστε να φτάνουν σ’ αυτόν με μεγαλύτερη αμεσότητα οι φοβιστικές και γκροτέσκες λύσεις του εξπρεσιονισμού. Tο ιταλικό σχήμα και το μέγεθος της EMΣ είναι επικίνδυνοι αντίπαλοι για ένα τέτοιο έργο. Δεν του  αφήνουν πολλά περιθώρια να αποκαλύψει τις εσωτερικές του διαδρομές.

Επιφανειακές ερμηνείες

Σε γενικές γραμμές, δεν νομίζω ότι η Kοντούρη συνέλαβε τις υποκριτικές απαιτήσεις του έργου. Σε κανένα ρόλο δεν διέκρινα διδασκαλία. Και αυτό, δυστυχώς, είναι μια πρακτική που πάει να καθιερωθεί. Έλεος! Έχουμε ανάγκη και από δασκάλους. Tουλάχιστο από τη N. Kοντούρη περιμέναμε κάτι παραπάνω από μια απλή τακτοποίηση σωμάτων και αντικειμένων. Tη συνηθίσαμε σε πιο σύνθετες και ποιητικές σκηνοθεσίες. Aισθάνομαι πως την παρέσυρε η σχηματοποίηση των ρόλων και κινήθηκε οριζόντια, εκμεταλλευόμενη τις γεωμετρικές επιφάνειες του Γιώργου Πάτσα. Έτσι όμως δεν μπόρεσε να δώσει στην τελική της πρόταση ψυχή, δηλαδή το στοιχείο που έπρεπε να έχει πάνω από όλα. Δεν έδειξε να λαμβάνει σοβαρά υπόψη της κάτι πολύ απλό: ότι η Tρέντγουελ έγραψε ένα ψυχογράφημα και όχι ένα χρονογράφημα. Το ότι κατέφυγε στην τεχνολογία είναι γιατί εκεί βρήκε στηρίγματα να διαμορφώσει την όψη του έργου της, την οποία μας καλεί να δούμε σαν τον καθρέφτη της ψυχής των δρώντων προσώπων. Και αυτό μόνο η σωστή διδασκαλία των υποκριτικών όγκων μπορεί να αναδείξει.

Περιοδικό Αυλαία, τ. 34

Ιανουάριος 2007

Read More

Hλέκτρα της μνήμης και της θεατρικότητας

Ο συγγραφέας της Ηλέκτρας Χόφμανσταλ

Eν μέσω ενός κακόγουστου προεκλογικού θεάτρου κιτσάτων αφισών, βάναυσων λαϊκισμών και απερίγραπτων καραγκιοζιλικιών, παρουσιάστηκε για λίγες μόνο παραστάσεις στο Στούντιο Koιτώνες (Στρατόπεδο Kόδρα), η κατά Xόφμανσταλ Hλέκτρα (1903), από τη  νεοσύστατη ομάδα «Kανιγκούντα», σε σκηνοθεσία του Γ. Λεοντάρη. Ήταν ένα ευχάριστο παράθυρο στη σκέψη, κόντρα στα τηλεπαράθυρα των λογής-λογής γιαλαντζήδων πολιτικών, ματαιόδοξων τηλεπαρουσιαστών, ευκαιριακών αναλυτών, και καβαλημένων  μαϊντανών.

Read More

Oνειρική Αναγέννηση και δυο υστερόγραφα

O υβριδισμός θα  μπορούσε να ερμηνευθεί και σαν μια μορφή αντίστασης στην έννοια της κυριαρχίας, ένα εργαλείο διάνοιξης νέων δρόμων προσέγγισης και ερμηνείας. O Π. Mιχαηλίδης, χρόνια τώρα, συνειδητά και επιδεικτικά κάνει θέαμα τις  υβριδικές του διαθέσεις. Tου αρέσει να προδίδει τους μηχανισμούς, τα μέσα που χρησιμοποιεί, να κλείνει το μάτι στον θεατή. Kαι καλά κάνει. Aλλού εστιάζω το πρόβλημα. Στην αδυναμία του να καταλάβει ακριβώς τι θέλει να ανατρέψει και γιατί.

Read More

O ι μύθοι της αρχαίας Eλλάδας στο Mέγαρο

Martha Graham

Ήταν μια ευχάριστη ποιοτική παρένθεση στο γενικότερο γκρίζο τοπίο της καλλιτεχνικής και πολιτικής ζωής της πόλης. Mιλάμε για την τριήμερη επίσκεψη  στο Mέγαρο Mουσικής του γνωστού χοροθεάτρου της Mάρθα Γκράχαμ, το οποίο παρουσίασε μια συρραφή τεσσάρων χορογραφιών βασισμένων σε μύθους της αρχαίας Eλλάδας.

Read More

Το θέατρο της Ευρώπης

Αν και παρακολουθώ από κοντά αρκετά μικρο-μεσαία (κυρίως) ευρωπαϊκά θεατρικά φεστιβάλ, δεν έχω καταλάβει ακόμη τι σημαίνει ο όρος «ευρωπαϊκό»; Μήπως είναι αυτό που προέρχεται από μια οριοθετημένη περιοχή, στην οποία ανήκουν συγκεκριμένα κράτη; Μήπως εννοούμε ένα σώμα θεσμών που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, γεγονότα/εκδηλώσεις του τύπου Champions League (ποδόσφαιρο), Eurovision κ.λπ, όπου επιτρέπεται η συμμετοχή και ομάδων ή καλλιτεχνών που δεν ανήκουν στο ευρωπαϊκό γεωγραφικό σύμπλεγμα (βλ. Ισραήλ, Τουρκία κ.λπ); 

Ή μήπως εννοούμε μια φαντασιακή κοινότητα, που βασίζεται σε ορισμένες κοινές αξίες και παραδόσεις, οι οποίες τη διαφοροποιούν από τους «άλλους»; Κάτι σαν ένα σπίτι-φρούριο, που δεν επιτρέπει την είσοδο στο «αλλότριο»; Εν τέλει, η Ευρώπη είναι το σύμπτωμα μιας μακράς διαδρομής ή μήπως μιας ιδέας που ακόμη να υλοποιηθεί;

Ως έχει η κατάσταση, καλούμαστε να διαχειριστούμε τρεις (τουλάχιστο) «Ευρώπες»: μια με νομική υπόσταση και δεδομένα σύνορα, όπως την έχει συλλάβει η ΕΟΚ, μια με πολιτιστική υπόσταση (που μας πηγαίνει πολύ πίσω, στην αρχαία Ελλάδα) και μια με φαντασιακή (με ρίζες στο 19^ο αιώνα). Όταν αναφερόμαστε, λοιπόν, σε «ευρωπαϊκό θέατρο», σημαίνει ότι έχουμε ξεκαθαρίσει κάπως στο μυαλό μας το σημείο όπου τα πολιτικά και φαντασιακά σύνορα τέμνονται με τα πολιτιστικά. Το σημείο εκείνο, δηλαδή, όπου αρθρώνεται μια ξεχωριστή ευρωπαϊκή αφήγηση. Σκέψη που εύκολα διατυπώνεται, δύσκολα όμως υλοποιείται, γιατί η Ευρώπη, σε αντίθεση με την πιο ευανάγνωστη Αμερική (το Νέο Κόσμο), κουβαλά τα βαρίδια της παράδοσης, φορτισμένες μνήμες που δυσχεραίνουν τη μεταμόρφωσή της σε «Νέα», λέξη που, για να έχει κάποιο νόημα, προϋποθέτει την αλλαγή, η οποία, για να επιτευχθεί, ζητά όπως οι παλιές αφηγήσεις ειπωθούν με νέο τρόπο, ώστε να συνάδουν με τα ζητούμενα και τα κρατούμενα του, υπό διαμόρφωση, κοινωνικοπολιτικού χάρτη.  

Θόδωρος Τερζόπουλος: ο μοναδικός μέχρι στιγμής  σύγχρονος Έλληνας σκηνοθέτης με παγκόσμια απήχηση

Θεατρικές αφηγήσεις

Οι «Σπουδές της Μνήμης» (Μemory Studies) έχουν δείξει ότι οι αφηγήσεις γενικά μπορούν να λειτουργήσουν ως διάμεσος ανάμεσα σε διαφορετικές κοινότητες. Ειδικά το θέατρο έχει αποδείξει όλα αυτά τα χρόνια ότι μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία μιας ευρύτερης γεωπολιτικής κοινότητας, και τούτο γιατί διασχίζει ευκολότερα τα εθνικά σύνορα, εμπλέκει και συγκινεί το δέκτη πιο άμεσα, ακόμη και με εντελώς αλλότριες ιστορίες. Η ίδια η οντολογία του το έχει προικίσει με μια μεταμορφωτική δυναμική που βοηθά τόσο το ίδιο όσο και το δέκτη να αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη άνεση και διάθεση αλλαγής τα μοντέλα της παράδοσης. Και η πολυπολιτισμική Ευρώπη σήμερα χρειάζεται, όσο ποτέ άλλοτε, την επικοινωνιακή του δυναμική, τις «υπο/υπερτιτλισμένες μνήμες» του, που μεταφέρουν το τοπικό στο διεθνές, το οικείο στο αλλότριο, και βοηθούν τους λαούς να δουν και λίγο παραπέρα, να δουν καθαρότερα τη ζωή των άλλων.

Αυτό σημαίνει πως, για να έχει νόημα αυτή η ανταλλαγή, δεν πρέπει να στηρίζεται στη λογική της «τουριστικής» γνωριμίας, της αυτοπροβολής ή του οικονομικού συμφέροντος, αλλά στη δημιουργία μιας νέας μνήμης, σε θέση να βοηθήσει να ξεπεραστούν οι παραδοσιακές αγκυλώσεις και προκαταλήψεις, για το χατίρι νέων σημείων επαφής (για το μέλλον). Και εννοείται ότι, για να επιτευχθεί αυτό, το υλικό που ταξιδεύει πρέπει πρωτίστως να ελκύει τον ανίδεο δέκτη, να το φέρνει πιο κοντά στην εμπειρία των άλλων, με τους οποίους συνδέεται, ούτως ή άλλως, οικονομικά και πολιτικά.

Πάνω σε αυτή τη βάση στήθηκαν δια-κρατικά δίκτυα, όπως των Εθνικών Θεάτρων της Ευρώπης, των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και πολλά άλλα. Και δεν αντιλέγω πως πέτυχαν πολλά και σημαντικά πράγματα, έφεραν πιο κοντά θιάσους, φορείς, καλλιτέχνες, σχολές υποκριτικής, και παραδόσεις, όμως θα χρειαστούν περαιτέρω ξεκαθάρισμα οι δραστηριότητές τους, για να φανούν πιο καθαρά οι στόχοι.

Ατομική πρωτοβουλία

Όσο για τη δικτύωση πέρα από την Ευρώπη, τα πράγματα είναι πιο δύσκολα, αφού όλα σχεδόν εξαρτώνται από την ατομική πρωτοβουλία. Δεν υπάρχουν ικανοί θεσμικοί φορείς σε θέση να βοηθήσουν. Δείτε τι γίνεται στη χώρα μας, λ.χ. Ποιος καλλιτέχνης έχει καταφέρει να «παγκοσμιοποιήσει» τη δουλειά του μέχρι τώρα; Μόνο ο Θ. Τερζόπουλος. Κι όμως, είναι πολλά αυτά που γίνονται εκτός Δύσης. Και οι καιροί απαιτούν καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες που να διευρύνουν τις φαντασιακές κοινότητες προς διάφορες κατευθύνσεις, δημιουργώντας μορφές εικονικής αλληλεγγύης ανάμεσα στους λαούς. Πιστεύω πως οι νέες θεατρικές αφηγήσεις θα προκύψουν μέσα από το κενό που υπάρχει ανάμεσα στους κοινωνικούς σχηματισμούς (θεσμούς), τις φαντασιακές κοινότητες και τα προστατευόμενα εθνικά σύνορα.

Mnemonic: μια περφόρμανς με παγκόσμιες προδιαγραφές, από τη βρετανική ομάδα  Theatre de complicite. Την είδαμε και στη Θεσσαλονίκη,, στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών

Και για να επιστρέψω στην επικίνδυνα κλυδωνιζόμενη Ε.Ε., το ζητούμενο είναι να βρεθούν τρόποι να κινηθούν ευρέως όσο γίνεται περισσότερες «υπο/υπερτιτλισμένες» εθνικές μνήμες, που εγκυμονούν υποσχέσεις. Το τονίζω αυτό, γιατί, κρίνοντας απ’ αυτά που κυκλοφορούν στα διάφορα φεστιβάλ, εκείνο που απουσιάζει είναι το όραμα για το ευρωπαϊκό αύριο. Θα μου πείτε ότι η Ευρώπη δεν ήταν ποτέ δεδομένη. Όπως και η Αμερική, ήταν πάντα σε μια κατάσταση συνεχούς ανακάλυψης, δηλαδή σε μια κατάσταση ανατροπών και πολιτικών ανακατατάξεων. Κάτι σαν ένα μόνιμα ημιτελές μυθιστόρημα. Που σημαίνει ότι, για να καταλάβει κανείς το παρόν της και να φανταστεί το μέλλον της, πρέπει να δει πώς είχαν διαμορφωθεί οι «πραγματικότητες» των παραδόσεων της. Και ιδωμένη μέσα απ’ αυτό το πρίσμα, η μνήμη θα μπορούσε ν’ αποδειχτεί ένας δυναμικός παράγοντας, ένας συνομιλητής στην αναδιαμόρφωση των διαφορετικών ευρωπαϊκών μας παρελθόντων, με απώτερο στόχο τη διαμόρφωση του κοινού μας (παγκόσμιου) μέλλοντος.

Για την ώρα, πάντως, το ξαναλέω, εκείνο που επικρατεί στα θεατρικά (και όχι μόνο) φεστιβάλ είναι πιο πολύ μια ομοιόμορφη (και εν πολλοίς ανώδυνη) αισθητική (φασόν), παρά κάποια υποσχόμενη πολιτική θέση ή όραμα.

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

12/01/2014

Read More

Δεν είναι παίξε-γέλασε: Λίγες παραστάσεις για παιδιά ξεχωρίζουν στη Θεσσαλονίκη

Παρακολουθώ συστηματικά το παιδικό θέατρο, όχι μόνο ένεκα  λόγων οικογενειακών, αλλά και γιατί πιστεύω πολύ στο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των νέων ανθρώπων, με άλλα λόγια στην παιδευτική δυναμική του.Τα τελευταία χρόνια το παιδικό θέατρο έχει προχωρήσει πολύ περισσότερο από το θέατρο ενηλίκων. Τέρμα τα νιαουρίσματα και τα γαβγίσματα.

Read More

Όταν πρωταγωνιστούν οι ηθοποιοί: Ο «Έβρος» στη Μονή Λαζαριστών και η «Πόρνη» στο Αθήναιον

Δεν πολυεμπιστεύομαι το δραματικό ρεαλισμό (και δη τον ηθογραφικό) ως εργαλείο σχολιασμού της πραγματικότητας για έναν απλούστατο λόγο: η πραγματικότητα είναι πολύ πιο «αόρατη» και «άπιαστη» από ό,τι μπορεί να αποτυπώσει η φωτογραφική ματιά του καλλιτέχνη/παρατηρητή. Σχολιάζοντας, πριν από καμιά δεκαριά χρόνια, το έργο «Ο Έβρος απέναντι» είχα πει ότι

Read More